Фаолиятни тартибга солувчи “Судлар тўғрисида” янги қонун
Сўнгги йилларда суд фаолиятини тартибга солувчи қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди ва улар суд тизимини янги босқичга олиб чиқди.
2016 йил охирларига келиб, мамлакатимизда судларни янада ихтисослаштириш, маъмурий судларни ташкил этиш, ихтисослашган судьяларни қатъий сақлаб қолган ҳолда ягона суд тизимини жорий этиш бўйича дадил қадамлар ташланди. Кейинги тўрт йилда қабул қилинган кўплаб қонун ҳужжатлари “Янги Ўзбекистон-янги суд” даврини бошлаб берди. 2021 йил 28 июль куни Президентимиз томонидан имзоланган янги таҳрирдаги “Судлар тўғрисида” ги қонун юқорида қайд этилган ислоҳотларнинг мантиқий давоми, қонуний асоси бўлди.
Суд ҳокимияти ва суд тизими фаолияти ҳуқуқий асосларини ўз ичига олган янги нормалар билан тўлдирилган “Судлар тўғрисида” ги қонун муқаддам қабул қилинган қонунлардан тубдан фарқ қилади. Қонун талаблари, ихтисослашувни қатъий сақлаган ҳолда, судларни бир тизимга солишда, судьяларнинг мустақиллиги, масъулиятини оширишда, суд босқичларига “бир суд-бир инстанция” тамойилини қўллашда муҳим аҳамият касб этади.
Мазкур янги қонуннинг қабул қилинишида Президентимизнинг 2020 йил 24 январда Олий Мажлисга тақдим этган мурожаатномаси:
– 2020 йил 2 мартдаги Фармони билан тасдиқланган “2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича ҳаракатлар стратегиясини “Илм, маърифат ва рақамли иқтисодиёт йили” да амалга оширишга доир давлат дастури;
– 2020 йил 24 июлда қабул қилинган “Судлар фаолиятини янада такомиллаштириш ва одил судлов самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги Фармони дастуриламал бўлди.
Айтиш керакки, ушбу янги қонунда судларнинг вазифалари янада аниқлаштирилди ва бойитилди. Жумладан, фуқароларнинг Конституция ва қонунлар, халқаро шартномаларда кафолатланган ҳуқуқ ҳамда эркинликларини, давлат ва жамият манфаатларини, юридик шахслар ҳамда якка тартибдаги тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш судларнинг асосий вазифаси эканлиги белгилаб қўйилди.
Бундан ташқари суд тизимида кенг жорий этилаётган очиқлик ва шаффофлик тамойили янги қонунда ҳам ўз ифодасини топди. Қонуннинг олдинги таҳририда суд очиқлиги фақат суд мажлисларини очиқ ёки ёпиқ тарзда ўтказиш билан боғлиқ бўлгани сир эмас. Янги таҳрирда суд мажлиси залида ҳозир бўлган шахслар, оммавий ахборот воситалари вакиллари қонунда белгиланган тартибда фотосуратга олиши, видео ва аудио ёзувни амалга ошириши мумкинлиги белгилаб қўйилди.
Шунингдек, суд раҳбарияти жамоатчиликни суднинг фаолияти тўғрисида оммавий ахборот воситалари орқали хабардор қилиб бориши ҳам қатъий қайд этилди.
Янги қонун билан судьялик лавозимига номзодлар учун бир қатор талаблар аниқлаштирилди. Натижада судья бўлиш учун ўз номзодини илгари сураётган Ўзбекистон Республикаси фуқаросига нисбатан ягона мезонлар белгиланди. Номзодлик мақомини олишга доир чекловлар билан боғлиқ ҳолатлар қонунчилик даражасида кўрсатиб берилди.
Президентимизнинг 2020 йил 24 июлда қабул қилинган “Судлар фаолиятини янада такомиллаштириш ва одил судлов самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги Фармони доирасида 2021 йил 1 январдан эътиборан Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар даражасидаги фуқаролик, жиноят ва иқтисодий судлари бирлаштирилиб, уларнинг негизида судьяларнинг қатъий ихтисослашувини сақлаб қолган ҳолда ягона умумюрисдикция судларини, ихтисослик (фуқаролик, жиноят, иқтисодий ва маъмурий) сақлаган ҳолда туманлараро, туман (шаҳар) судларини тузиш назарда тутилган.
Қонунда ушбу ташкилий ўзгаришларни инобатга олган ҳолда барча бўғин судлари раҳбарияти – раис ва ўринбосарлари ваколатлари қайтадан ишлаб чиқилди ва тўлдирилди.
Хулоса ўрнида айтганда, “Судлар тўғрисида” ги қонуннинг янги таҳрирда қабул қилиниши судлар ва судьялар фаолиятини янги босқичга олиб чиқади. Судлар мустақиллигини таъминлашда янги даврни бошлаб берди.
Сурхондарё вилоят
маъмурий суди судьяси О.Эронқулов