Янги таҳрирдаги Конституция — инсон шаъни, қадр-қиммати ва ҳуқуқларининг мустаҳкам кафолати

“Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси давлатчилик, ижтимоий-сиёсий, ижтимоий-иқтисодий ва суд-ҳуқуқ соҳаларини бундан кейин ҳам барқарор ривожлантириш учун мустаҳкам замин яратди”. Ушбу ҳаққоний эътироф Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2023-йил 16-ноябрда имзолаган “Ўзбекистон Республикаси Конституцияси куни байрамига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш тўғрисида”ги фармойишда алоҳида таъкидланди.

Мамлакатимизда 2023-йил 30-апрель куни ўтказилган референдумда иштирок этган фуқароларнинг 90,21 фоизи янги таҳрирдаги Конституциямизни ёқлаб овоз бергани ҳам бу фикрни яққол тасдиқлайди, шу билан бир қаторда, Бош қомусимизда халқимизнинг Янги Ўзбекистонни барпо этиш бўйича орзу-умидлари ва интилишлари ўз аксини топганини ифода этади.

Халқ — давлат ҳокимиятининг бирдан-бир манбаи Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг аввалги таҳрири 1992-йил 8-декабрда Ўзбекистон халқининг ваколатли вакиллари бўлмиш парламент аъзолари, яъни Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши депутатлари томонидан қабул қилинганини биламиз. Бундан фарқли ўлароқ, мамлакатимиз Асосий Қонунининг янги таҳрири бевосита умумхалқ референдумида — тўғридан-тўғри овоз бериш йўли билан қабул қилинди. Шу маънода, янги таҳрирдаги Ўзбекистон Конституциясининг ҳақиқий муаллифи халқнинг ўзидир. Фуқароларнинг хоҳиш-иродаси эса ислоҳотларнинг манбаи ва ҳаракатлантирувчи кучи ҳисобланади.

Янги таҳрирдаги Конституция 7-моддаси биринчи бандида «Халқ давлат ҳокимиятининг бирдан-бир манбаи», деган норма белгилаб қўйилган. Бу норма тимсолида Ўзбекистон Республикасида жаҳон миқёсида умумеътироф этилган халқ ҳокимиятчилиги принципи, яъни халқ суверенитетнинг ташувчиси ва давлат ҳокимиятининг ягона манбаи эканини англатувчи тамойил мустаҳкамлаб қўйилган.

Шундан келиб чиқиб, кейинги йилларда мамлакатимизда Янги Ўзбекистон — инсон шаъни ва қадр-қиммати, ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатлари олий қадрият ҳисобланган давлат бўлиши; халқ давлат органларига эмас, давлат органлари халққа хизмат қилиши; «одамлар ташвиши билан яшаш», халқимизнинг қонуний талаб-истаклари ва хоҳиш-иродасини рўёбга чиқариш давлат органлари фаолиятини баҳолашнинг энг муҳим мезонига айланиши; барча муҳим қарорлар аҳоли иштирокида, фуқаролик жамияти институтлари билан маслаҳатлашув асосида қабул қилиниши каби принцип ва ғояларни ҳаётга татбиқ этишга қаратилган тизимли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.

Демократиянинг талабу таомили ва устунлиги ҳам шунда. Бунда қонун чиқарувчи ва ижро органларидан инсон ҳуқуқларини таъминлаш; демократик ислоҳотларни чуқурлаштириш ва мамлакатни модернизация қилишда парламент ва сиёсий партиялар, фуқаролик жамияти институтлари, оммавий ахборот воситаларининг ролини кучайтириш; ҳокимият тармоқларини тийиб туриш ва мувозанатни сақлашда парламент ролини ошириш; давлат хизматлари сифати ва самарадорлигини яхшилаш, давлат органлари фаолиятининг ҳисобдорлиги ва очиқлигини кучайтириш ҳамда парламент ва жамоатчилик назорати механизмларини амалга татбиқ этиш масалаларига алоҳида эътибор қаратиш талаб этилади.

Давлат органлари халққа хизмат қилиши керак!

Ишончимиз комилки, халқаро ташкилотлар вакиллари ва экспертлар холис ва тўғри таъкидлаганларидек, Ўзбекистон Конституциясининг янги таҳрирда қабул қилиниши «Инсон шаъни ва қадр-қиммати учун» тамойили асосида халқ фаровонлигини янада юксалтириш, инсон, фуқаролик жамияти ва давлатни жадал ривожлантириш учун мустаҳкам замин яратди..

Сурхондарё вилоят маъмурий
суди судья катта ёрдамчиси
Ш.Бобомуродов

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил 21 августдагиПФ-140-сонли Фармонининг мазмун маҳияти ҳақида.

Сўнгги йилларда мамлакатимиз суд-ҳуқуқ соҳасини тубдан ислоҳ қилиш, уни замонавий талабларга мослаштириш, фуқароларнинг одил судловга бўлган ишончини тўлиқ таъминлашга қаратилган кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилмоқда.

Бу жараёнлар фуқароларнинг суд органларига бўлган ишончини ошириш, суд ишларининг ошкора ва холис олиб борилишини таъминлаш, шунингдек, судга мурожаат қилишдаги бюрократик тўсиқларни камайтириш каби муҳим масалаларни ҳал қилишга қаратилган.

Ҳуқуқий демократик давлат қуришда одил судлов тизими асосий ўрин тутади. Зеро, фуқароларнинг ўз ҳуқуқ ва эркинликларини самарали ҳимоя қила олиши, тадбиркорлик субъектларининг мулкий-манфаатлари ҳимояланган бўлиши, шунингдек, жамиятда қонун устуворлигининг таъминланиши айнан самарали суд тизимига боғлиқ.

Айни пайтда дунёдаги аксарият давлатлар суд тизимини рақамлаштириш, сунъий интеллект технологияларини суд муҳокамалари ва ҳуқуқий таҳлил жараёнларига жорий этиш орқали одил судловга эришишни тезлаштиришга ҳаракат қилмоқда.

Бу технологиялар инсон омилидан келиб чиқадиган хатоларни камайтириш, ишларни тез ва сифатли кўриб чиқиш, таҳлил ва қарор қабул қилиш жараёнини оптималлаштиришда катта аҳамият касб этмоқда. Шуни ҳисобга олган ҳолда, Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2025 йил 21 август куни қабул қилинган “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини оширишда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-140-сонли Фармони мамлакатимиз суд тизимини янги босқичга олиб чиқиш, рақамли ва интеллектуал форматда ривожлантиришга қаратилган муҳим ҳуқуқий ҳужжат ҳисобланади.

Судлар фаолиятига сунъий интелект технологияларини кенг жорий этиш учун шароит яратиш, рақамлаштириш ишларини изчил давом эттириш, судларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари учун қулай шарт-шароит яратиш каби вазифалар белгилаб берилган. 2025 йил якунига қадар тажриба тариқасида Тошкент шаҳрида барча рақамли имкониятларни ўзида мужассам этган замонавий суд заллари ташкил этилади. 2026 ва 2027 йилларда босқичма-босқич республиканинг барча судларида татбиқ этилади.

Мурожаатларнинг фақатгина электрон шаклда юборилиши ва суд ишлари толиқ электрон тарзда юритилиши, суд харажатларининг электрон шаклда ҳисобланиши ва сунъий интеллект ёрдамида суд муҳокамасининг тахминий натижаси ҳамда сарфланадиган харажатларни шакллантириш имкониятлари пайдо бўлмоқда. Шунингдек, иқтисодий судлар тузилмасини мақбуллаштириб, унга кўра, 2026 йил 1 январдан бошлаб Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар марказларида ҳамда Тошкент шаҳрида жами 14 та иқтисодий судлар ташкил этилади, 54 та туманлараро иқтисодий судлар оптималлаштирилади, 22 та бир таркибли иқтисодий судлар тугатилиши назарда тутилган.

Бу нафақат одил судловни таъминлаш, балки жамиятда қонунийлик ва адолат тамойилларини мустаҳкамлашга хизмат қилиб, фуқаролар ва тадбиркорлар тез, осон ва шаффоф суд ҳимоясидан фойдаланиш имконига эга бўлади. Белгиланган вазифаларнинг амалга оширилиши фақатгина ахборот технологияларини суд ишларига татбиқ этиш билан чекланиб қолмайди. У аввало, фуқаролар ва тадбиркорлар учун суд муҳитини янгича, қулай ва шаффоф шаклда қайта қўришга хизмат қилади, иш юритиш жараёнидаги коррупсиявий омилларни бартараф этиш каби муҳим вазифаларни бажаради.

Термиз туманлараро
маъмурий суди судъя ёрдамчиси
 Ж.С.Ачилдиев

Маъмурий суд ишларини юритишда Конституция ва қонунларнинг устунлиги: суднинг фаол иштироки

Мамлакатимизда олиб борилаётган ислоҳотлар негизида инсон, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатлари ётади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясиясининг барча нормаларида буни кўриш мумкин. Хусусан, Конституциянинг 2-моддасида давлат халқ иродасини ифода этиб, унинг манфаатларига хизмат қилиши, давлат органлари ва мансабдор шахслар жамият ва фуқаролар олдида масъул эканлиги белгиланган. Ушбу нормага асос сифатида 15-моддада белгиланган Ўзбекистон Республикасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларининг устунлиги сўзсиз тан олинади, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси мамлакатнинг бутун ҳудудида олий юридик кучга эга, тўғридан-тўғри амал қилади ва ягона ҳуқуқий маконнинг асосини ташкил этади, дея мустаҳкамланганлигини кўриш мумкин.
Судга мурожаат қилмоқчи бўлган ҳар бир шахс, аввало, ўзининг ариза талабларига Конституция нормаларини асос қилиб кўрсатиш ҳуқуқига эга. Боиси, 16-моддаси иккинчи қисмида Ўзбекистон Республикасининг қонунлари ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси асосида ва уни ижро этиш юзасидан қабул қилинади. Бирорта қонун ёки бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжат Конституциянинг принцип ва нормаларига зид бўлиши мумкин эмаслиги, 20-моддаси учинчи қисмида инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари бевосита амал қилиши, инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари қонунларнинг, давлат органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, уларнинг мансабдор шахслари фаолиятининг моҳияти ва мазмунини белгилаши, 55-моддаси иккинчи қисмида ҳар кимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органларининг ҳамда бошқа ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлиги устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланганлиги фикримизнинг яққол исботидир.
Судлар фаолиятида унга мурожаат қилаётган шахслар олдидаги масъулиятнинг қай даражада эканлигини амалга оширилаётган ўзгаришлардан ҳам англаш мумкин. Хусусан, Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексининг 11-моддасидаги маъмурий суд ишларини юритишдаги суднинг фаол иштироки принципини мисол қилсак. Маъмурий судлар тарафларнинг ўз важларини ўзлари исботлашларига қараб ўтирмасдан, исботлаш ҳаракатида бевосида иштирок этади.
Бунда суд ишда иштирок этувчи шахсларнинг тушунтиришлари, аризалари, илтимосномалари, улар томонидан тақдим этилган далиллар ва ишнинг бошқа материаллари билан чекланмасдан маъмурий ишнинг тўғри ҳал қилиниши учун аҳамиятга эга бўлган барча ҳақиқий ҳолатларни ҳар томонлама, тўлиқ ва холисона текширади.
Суд ўз ташаббуси ёки ишда иштирок этувчи шахсларнинг илтимосномаси бўйича қўшимча далиллар тўплайди, шунингдек маъмурий суд ишларини юритиш вазифаларини ҳал қилишга қаратилган бошқа ҳаракатларни бажаради.
Ишда иштирок этувчи шахслар ишнинг ҳақиқий ҳолатларини текширишда ва далилларни тўплашда судга кўмаклашиши шарт.
Судга мурожаат қилган шахс адвокат хизматидан фойдаланиш имконияти мавжуд эмаслиги сабабли ариза талабида ноаниқлик бор бўлган ҳолатда топширади, суд эса ишни мазмунан кўришни бошлайди ва ўзининг ташаббусига кўра, ариза талабига аниқлик киритади. Бунда қонунларнинг Конститусияга мувофиқлигини кўрамиз, асосийси эса шундаки, шахснинг сарсонгарчилиги олди олинади ва ислоҳотлардан кўзланган мақсадга эришилади.

Сурхондарё вилоят маъмурий суди
судя катта ёрдамчиси Р.Тожимуродова

Суд тизимига сунъий интеллект кириб келмоқда.

Сурхондарё вилоят маъмурий судида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил 21 августдаги “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъмотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-140-сонли ва “Одил судлов соҳасида юқори малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-141-сонли Фармонларининг мазмун-моҳиятини ҳақида семанар ўтказилди.

Ушбу семенарда Сурхондарё вилоят ва Термиз туманлараро маъмурий суди судлар, суд ходимлари, мутасадди давлат органлари ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлари ходимлари иштирок этди.

Семенарда, судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш ҳамда рақамлаштириш жараёнларини жадаллаштириш, шунингдек, судларда фуқаролар ва тадбиркорлик субйектлари учун қулай шарт-шароитлар яратиб берилиши, судлар фаолиятида “Рақамли суд” консепсиясини жорий этилиши ҳамда суд тизими учун юқори малакали ҳуқушунос кадрлар тайёрлаш тизимини халқаро стандартлар асосида янада такомиллаштириш, таълим, илм-фан ва амалиёт узвийлигини таъминлаш орқали профессионал судялар корпусини шакллантириш юзасидан фикр-мулоҳазалар билдирилди.

Маъмурий суд томонидан томонидан қабул қилинадиган суд ҳужжатлари ва маъмурий суд ишларини юритиш принциплари ҳақида

Давлатимиз мустақилликка эришгандан кейин тарихан қисқа давр ичида инсон, унинг манфаатлари, ҳуқуқ ва эркинликлари олий қадрият ҳисобланган фуқаролик жамиятини барпо этиш борасида улкан ишлар амалга оширилди. Президентимиз Шавкат Мирзиёев раҳбарлигида изчиллик билан тадбиқ этилаётган ҳаётимизнинг барча жабҳаларини демократлаштириш ҳамда эркинлаштириш йўлидаги ислоҳотлар негизида суд-ҳуқуқ тизимини либераллаштириш, инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг ишончли ҳимоясини таъминлашга қаратилган эзгу мақсад ҳам мужассамдир.

Маьмурий суд томониданҳал қилув қарори, ажрим, қарор шаклидаги суд ҳужжатларини қабул қилади. Биринчи инстанция судида ишни мазмунан кўриш натижалари бўйича ҳал қилув қарори, қарор қабул қилинади.

Апелляция, кассация шикоятларини (протестларини) кўриш натижалари бўйича апелляция ва кассация инстанциялари судлари томонидан қарорлар қабул қилинади.

Маъмурий суд ишларини юритиш принциплари қуйдагилардан иборат.

Одил судловнинг фақат суд томонидан амалга оширилиши, маъмурий ишлар бўйича одил судлов ушбу Кодексда белгиланган қоидалар бўйича фақат суд томонидан амалга оширилади.

Қонун ва суд олдида тенглик, маъмурий ишлар бўйича одил судлов фуқароларнинг жинси, ирқи, миллати, тили, дини, эътиқоди, ижтимоий келиб чиқиши, ижтимоий мавқеидан, юридик шахсларнинг эса мулкчилик шаклидан, жойлашган еридан, шунингдек бошқа ҳолатлардан қатъи назар қонун ва суд олдида тенглиги асосида амалга оширилади.

Судьяларнинг мустақиллиги ва фақат қонунга бўйсуниши, одил судловни амалга оширишда судьялар мустақилдирлар ва фақат қонунга бўйсунадилар. Судьяларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўйилмайди ва бундай аралашув қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади. Судьялар мустақиллигининг кафолатлари қонун билан белгиланади.

Суднинг фаол иштироки, маъмурий суд ишларини юритиш суднинг фаол иштироки асосида амалга оширилади. Суд ишда иштирок этувчи шахсларнинг тушунтиришлари, аризалари, илтимосномалари, улар томонидан тақдим этилган далиллар ва ишнинг бошқа материаллари билан чекланмасдан маъмурий ишнинг тўғри ҳал қилиниши учун аҳамиятга эга бўлган барча ҳақиқий ҳолатларни ҳар томонлама, тўлиқ ва холисона текширади.  Суд ўз ташаббуси ёки ишда иштирок этувчи шахсларнинг илтимосномаси бўйича қўшимча далиллар тўплайди, шунингдек маъмурий суд ишларини юритиш вазифаларини ҳал қилишга қаратилган бошқа ҳаракатларни бажаради. Ишда иштирок этувчи шахслар ишнинг ҳақиқий ҳолатларини текширишда ва далилларни тўплашда судга кўмаклашиши шарт.

Маъмурий суд ишлари юритиладиган тил, маъмурий суд ишлари ўзбек тилида, қорақалпоқ тилида ёки муайян жойдаги кўпчилик аҳоли сўзлашадиган тилда юритилади. Маъмурий суд ишлари юритилаётган тилни билмайдиган суд процесси иштирокчиларининг таржимон орқали иш материаллари билан танишиш, суд ҳаракатларида иштирок этиш ҳамда судда ўз она тилида ёки эркин танланган мулоқот тилида сўзлаш ҳуқуқи таъминланади. Суд муҳокамаси жараёнида қабул қилинадиган суд ҳужжатлари суд мажлиси қайси тилда ўтказилган бўлса, ўша тилда тузилади.

Суд муҳокамасининг ошкоралиги, судларда ишлар муҳокамаси ошкора ўтказилади. Давлат сирини ёки қонун билан қўриқланадиган бошқа сирни сақлаш зарур бўлган тақдирда, ишни ёпиқ суд мажлисида эшитишга йўл қўйилади. Ишни ёпиқ мажлисда видеоконференцалоқа режимида эшитишга йўл қўйилмайди, бундай мажлиснинг аудио- ва видеоёзуви эса амалга оширилмайди. Эшитиш ёпиқ суд мажлисида ўтказилган тақдирда, ишни электрон шаклда шакллантиришга йўл қўйилмайди. Ишни ёпиқ суд мажлисида муҳокама қилиш тўғрисида ажрим чиқарилади. Суднинг ҳал қилув қарори барча ҳолларда ошкора ўқиб эшиттирилади.

Суд муҳокамасининг бевоситалиги, суд маъмурий ишни кўриб чиқишда иш бўйича барча далилларни бевосита текшириши шарт.

Маъмурий ишларни қонунчилик асосида ҳал қилиш, суд маъмурий ишларни Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари, бошқа қонунчилик ҳужжатлари, шунингдек Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари асосида ҳал қилади. Суд маъмурий ишни кўраётганда маъмурий органнинг ҳужжати қонунга мувофиқ эмаслигини, шу жумладан ҳужжат ваколат доирасидан четга чиқилган ҳолда қабул қилинганлигини аниқласа, қонунга мувофиқ қарор қабул қилади. Низоли муносабатни тартибга солувчи ҳуқуқ нормалари мавжуд бўлмаган тақдирда, суд шунга ўхшаш муносабатларни тартибга соладиган ҳуқуқ нормаларини қўллайди, бундай нормалар ҳам мавжуд бўлмаганда эса низони қонунларнинг умумий асослари ва мазмунидан келиб чиқиб ҳал қилади. Маъмурий ишларни кўриб чиқишда қонунчиликдаги барча бартараф этиб бўлмайдиган зиддиятлар ва ноаниқликлар фуқаролар ва юридик шахсларнинг фойдасига талқин этилади.

Суд ҳужжатларининг мажбурийлиги, қонуний кучга кирган суд ҳужжатлари барча давлат органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқаролар учун мажбурийдир ҳамда Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида ижро этилиши лозим. Суд ҳужжатларини бажармаслик ушбу Кодексда ва бошқа қонунларда белгиланган жавобгарликка сабаб бўлади.

Термиз туманлараро маъмурий суди
судья ёрдамчиси   
С.К.Маматалиев

Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2025-йил23-июндаги 13-сонли, 2018-йил 24-августдаги 24-сонли қарорига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида” ги 14-сонли, Олий суд Пленумининг айрим қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида” ги 15-сонли қарорларининг мазмун маҳияти ҳақида.

“Тўловга қобилиятсизлик тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг мақсади юридик ва жисмоний шахсларнинг, шунингдек якка тартибдаги тадбиркорларнинг тўловга қобилиятсизлиги соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат бўлиб, унинг амал қилиши давлат муассасаларига ва бошқа нотижорат ташкилотларига нисбатан татбиқ этилмайди, бундан матлубот кооперативи ёки ижтимоий фонд шаклидаги фаолиятни амалга ошираётган юридик шахслар мустасно, бунда, давлат муассасаси деганда давлат мулкини тасарруф этувчиси томонидан бошқарув, ижтимоий-маданий вазифаларни ёки тижорат хусусиятига эга бўлмаган бошқа вазифаларни амалга ошириш учун ташкил этилган ва тўлиқ ёки қисман давлат бюджети маблағлари ҳисобидан молиявий таъминланадиган ташкилот, нодавлат нотижорат ташкилоти деганда эса жисмоний ва (ёки) юридик шахслар томонидан ихтиёрийлик асосида ташкил этилган, даромад (фойда) олишни ўз фаолиятининг асосий мақсади қилиб олмаган ҳамда олинган даромадларни (фойдани) ўз қатнашчилари (аъзолари) ўртасида тақсимламайдиган ўзини ўзи бошқарадиган ташкилот тушунилади.

Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодексининг 210-моддаси ва Қонун 6-моддасининг учинчи қисмига мувофиқ, қарздорнинг тўловга қобилиятсизлиги тўғрисидаги ишлар ИПКда назарда тутилган қоидалар бўйича, Қонунда белгиланган ўзига хос хусусиятлар инобатга олинган ҳолда иқтисодий суд томонидан кўриб чиқилади.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг “Далиллар мақбуллигига оид жиноят-процессуал қонуни нормаларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги 2018 йил 24 августдаги 24-сонли қарорига қуйидаги ўзгартириш ва қўшимчалар киритилиб, 1-бандининг биринчи хатбошисидаги “белгиланган тартибда исботлангунга” деган сўзлардан кейин “ва суднинг қонуний кучга кирган ҳукми билан аниқланмагунга” деган сўзлар билан тўлдирилди, иккинчи хатбошисидаги “суриштирув, дастлабки тергов органлари ва суд томонидан” деган сўзлар “суриштирув, терговга қадар текширувни амалга оширувчи ва дастлабки тергов органлари ҳамда суд томонидан” деган сўзлар билан алмаштирилди, учинчи хатбошисидаги “Суриштирувчи” деган сўз “Терговга қадар текширувни амалга оширувчи орган мансабдор шахси, суриштирувчи” деган сўзлар билан алмаштирилди, тўртинчи хатбошисидаги “Мақбул бўлмаган” деган сўзлар “Номақбул” деган сўз билан алмаштирилди.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг қуйидаги қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг “Судлар томонидан никохдан ажратишга оид ишлар бўйича қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги 2011 йил 20 июлдаги 06-сонли қарори, 15-бандининг олтинчи хатбошиси олтинчи ва еттинчи хатбошиси деб, қуйидаги таҳрирда баён этилиб, “Суд эр ва хотиннинг ёки улардан бирининг аризасига кўра, ярашиш учун берилган муҳлатни жиддий асослар мавжуд бўлган ҳолларда қисқартиришга ва ишни бу муҳлат тугагунга қадар кўришга ҳақли, агар аризада шахснинг оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланганлиги асос сифатида кўрсатилиб, бу ҳақда суд ҳужжати тақдим этилса, суд ярашиш учун берилган муҳлатни қисқартиради ва ишни кўришга тайинлайди. Ярашиш учун берилган муҳлатни қисқартириш тўғрисидаги масала суд мажлисида тарафларни хабардор қилган ҳолда ва ажрим чиқариш йўли билан ҳал этилади.”.

Термиз туманлараро

маъмурий суди архив мудири  
М.Жумаев

ФУҚАРОНИНГ ҲУҚУҚИ ТИКЛАНДИ.

Термиз туманлараро маъмурий суди томонидан Бобоев Норхидирнинг (фамилия исм ўзгартирилган) жавобгар Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Узун туман бўлими пенсия ва нафақаларни тайинлаш комиссиясининг 2025 йил 28 апрелдаги қарорини ҳақиқий эмас деб топиш ҳақидаги аризаси кўриб чиқилди.

Аниқланишича, фуқаро Н.Бобоев (фамилия исм ўзгартирилган)
1962 йил 28 февралда туғилганва Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Узун туман бўлимига пенсия тайинлашни сўраб ариза билан мурожаат этган.

Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Узун туман бўлимининг
2022 йил 17 майдаги 4399-сонли қарори билан фуқаро Н.Бобоевга (фамилия исм ўзгартирилган) 2022 йил 28 февралдан умрбод ёшга доир пенсия тайинланган.

Кейинчалик, Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Сурхондарё вилоят бошқармаси бошлиғининг 2025 йил 7 апрелдаги 21-xs-сонли буйруғига асосан бошқарма ва туман (шаҳар) бўлимларининг малакали мутахассисларидан иборат ишчи гуруҳи пенсия жамғармасининг Узун тумани ва Термиз шаҳар бўлимларида 2022-2025 йиллар давомида тайинланган (қайта ҳисобланган) ва тўлови амалга оширилган пенсия ишларини жойига бориб, танлов асосида ўрганиш, шунингдек, ишлар самарадорлигини янада ошириш мақсадида амалий ёрдамлар кўрсатиш ҳамда пенсия тўловлари учун ажратилган маблағларни мақсадли сарфланиши, аввалги текширишларда аниқланган ортиқча тўловларни жамғарма ҳисобига тикланиши юзасидан мониторинг ўтказиш учун хизмат сафарига юборилган.

Ишчи гуруҳи томонидан Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Узун туман бўлимида 2022-2025 йиллар давомида (сўнгги уч йиллик) тайинланган ва тўлови амалга оширилган пенсия ишлари “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисидаги” Қонуни ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг 2022 йил
13 октябрдаги 592-сонли Қарори билан тасдиқланган “Давлат пенсияларини тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида”ги Низоми асосида солиштирилиб, норматив ҳужжатларга асосланиб, танлов асосида фуқароларнинг пенсия ишлари жойига бориб ўрганилган.

Ўтказилган ўрганиш юзасидан тузилган 2025 йил 18 апрелдаги далолатномага кўра, танлов асосида ўрганиш жараёнида фуқаро Н.Бобоев (фамилия исм ўзгартирилган) 2022 йил 12 майда ёшга доир пенсия тайинлашни сўраб мурожаат этганлиги, комиссиянинг қарори билан 23 йилу
1 ой иш стажи 3 022 380 сўм ўртача ойлик иш ҳақи билан ёшга доир пенсия тайинланганлиги, фуқаро пенсия тайинлаш тўғрисидаги аризасига илова сифатида Узун туман давлат архивининг 2022 йил 12 майдаги 354-сонли “Феруз” кичик корхонасида 1993-2004 йиллар иш ҳақи маълумотномасини тақдим этганлиги, тақдим этилган маълумотномада юқорида кўрсатилган шубҳали ҳолатлар изоҳ сифатида ёритилмаганлиги сабабли фуқарога пенсия ҳисоблашда ушбу иш ҳақи маълумотномалари инобатга олинганлиги, натижада 36.930.285 сўм ортиқча тўлов вужудга келганлиги аниқланганлиги кўрсатилган.

Шунга асосан, Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Узун туман бўлими пенсия ва нафақаларни тайинлаш комиссиясининг 2025 йил
28 апрелдаги қарори билан фуқаро Н.Бобоевга (фамилия исм ўзгартирилган) 2025 йил 1 майдан 745.000 сўм пенсия тайинланган ва 36.930.285 сўм ортиқча тўловни Н.Бобоевнинг ҳар ойлик пенсиясидан 2025 йилнинг май ойидан бошлаб 30 фоиз миқдорида чегириб қолиш кўрсатилган.

Мазкур ҳолатда аризачи Н.Бобоев (фамилия исм ўзгартирилган) ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатлари бузилганлигини билдириб, ҳуқуқини тиклаш юзасидан юқоридаги ариза билан судга мурожаат қилган.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 55-моддаси иккинчи қисмида “Ҳар кимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органларининг ҳамда бошқа ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларнинг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлиги устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланади” – деб белгиланган.

Аризачи аризасида, жавобгар Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Узун туман бўлими пенсия ва нафақаларни тайинлаш комиссиясининг
2025 йил 28 апрелдаги қарорини ҳақиқий эмас деб топишни сўраган.

Суд томонидан олиб борилган ўрганишлар натижасида, жавобгар Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Узун туман бўлими пенсия ва нафақаларни тайинлаш комиссияси томонидан қабул қилинган қарор амалдаги қонунчиликка мос равишда қонуний қабул қилинмаганлиги аниқланган.

Шу боис, суднинг 2025 йил 17 июлдаги ҳал қилув қарори билан аризачининг аризаси қаноатлантирилиб, жавобгарнинг Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Узун туман бўлими пенсия ва нафақаларни тайинлаш комиссиясининг 2025 йил 28 апрелдаги қарори ҳақиқий эмас деб топилиб, унга Н.Бобоевга (фамилия исм ўзгартирилган) тўлаб келинган тўловларини чегириш масаласини қонун ҳужжатларида белгиланган норма талабларидан келиб чиқиб қайта кўриб чиқиш мажбурияти юклатилиб, фуқаронинг бузилган ҳуқуқи тикланган.


Сурхондарё вилоят маъмурий суди
судья катта ёрдамчиси
Ш.Бобомуродов

Сурхондарё вилоят маъмурий судида ўтказилган “Халқаро оила куни”га бағишлаб судя ва суд аппарати ходимларининг оилаларида соғлом маънавий муҳитни ривожлантириш мақсадида уларнинг оила аъзолари учун “Очиқ эшиклар куни”ни ҳақида.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 1993 йил
20 сентабрдаги А/РЕС/47/237-сон резолютсиясига мувофиқ, 15 май Халқаро оила куни сифатида 1994 йилдан буён бутун дунёда нишонланиб келинмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 27 июндаги “Ўзбекистон Республикасида оила институтини мустаҳкамлаш Консепсиясини тасдиқлаш тўғрисида”ги ПҚ-3808-сон қарорида 15 май ҳар йили Халқаро оила куни сифатида нишонланиб келинмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2023 йил
2 сентабрдаги “Ибратли оила” кўкрак нишони тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақидаги 437-сонли қарорига кўра Оила ва хотин-қизлар қўмитасида “Ибратли оила” кўкрак нишони билан тақдирлашга оид таклифларни кўриб чиқиш комиссияси фаолияти ташкил этилди.

Халқаро оила кунини нишонлашдан мақсада оилалар билан боғлиқ муаммоли масалаларга давлат ва жамоатчилик эътиборини қаратиш.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 76-моддасига кўра, оила жамиятнинг асосий бўғинидир ҳамда у жамият ва давлат муҳофазасидадир.

Никоҳ Ўзбекистон халқининг анъанавий оилавий қадриятларига, никоҳланувчиларнинг ихтиёрий розилигига ва тенг ҳуқуқлилигига асосланади.

Давлат оиланинг тўлақонли ривожланиши учун ижтимоий, иқтисодий, ҳуқуқий ва бошқа шарт-шароитлар яратади.

136-моддасининг учинчи қисмига кўра давлат судянинг ва унинг оила аъзоларининг хавфсизлигини таъминлайди.

Оила жамиятнинг асосий бўғини ҳисобланади.
Юртга муҳаббат, ота-она ва бошқаларга ўзаро ҳурмат оиладан бошлаб шаклланади. 

Вилоят маъмури суди кадрлар
бўйича маъсул   
  Н.Рахманова

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил 10 июль кунидаги ЎРҚ 1075-сонли қонунига асосан Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Муҳим ўзгартиришлардан бири Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасида бўлиб, бунга;
“261-модда. Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги органлари”;
биринчи қисмидаги “Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси органларига ушбу Кодекснинг 63-моддасида, 65-моддасининг тўртинчи қисмида (бундан қишлоқ хўжалиги ерларини ва бошқа ерларни яроқсиз ҳолга келтирганлик мустасно), 68-моддасида (табиатни муҳофаза қилиш, соғломлаштириш, рекреация мақсадларига мўлжалланган ерларга, сув фонди ерларига оид қисмида), 70-моддасида (бундан ер қаъридан фойдаланишда ишларни олиб бориш хавфсизлиги мустасно), 701-моддасининг биринчи қисмида, 71-моддасида (табиатни муҳофаза қилишга оид қисмида), 72-моддасида (бундан ер ости сувларига доир қисми мустасно), 73-моддасида» деган сўзлар
«Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги органларига ушбу Кодекснинг 63-моддасида, 65-моддасининг тўртинчи қисмида (бундан қишлоқ хўжалиги ерларини ва бошқа ерларни яроқсиз ҳолга келтирганлик мустасно), 68-моддасида (табиатни муҳофаза қилиш, соғломлаштириш, рекреация мақсадларига мўлжалланган ерларга, сув фонди ерларига оид қисмида), 70-моддасида (бундан ер қаъридан фойдаланишда ишларни олиб бориш хавфсизлиги мустасно), 701-моддасининг биринчи қисмида, 71-моддасида (табиатни муҳофаза қилишга оид қисмида), 72-моддасида (бундан ер ости сувларига доир қисми мустасно)” деган сўзлар билан алмаштирилган;
иккинчи қисми эса қуйидаги таҳрирда баён этилиши белгиланган:
«Қуйидагилар Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги номидан маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш ва жарима солиш тариқасида маъмурий жазо чорасини қўллашга ҳақлидир:
Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг бош давлат инспекторлари ҳамда уларнинг ўринбосарлари, Қорақалпоғистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг, вилоятлар ҳамда Тошкент шаҳар экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаларининг бош давлат инспекторлари ҳамда уларнинг ўринбосарлари
Фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг юз бараваригача, мансабдор шахсларга эса — юз эллик бараваригача миқдорда;
Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг, Қорақалпоғистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг, вилоятлар ҳамда Тошкент шаҳар экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаларининг катта давлат инспекторлари
Фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг етмиш бараваригача, мансабдор шахсларга эса — юз бараваригача миқдорда;
Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг, Қорақалпоғистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг, вилоятлар ҳамда Тошкент шаҳар экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаларининг экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги назорат бўйича туман (шаҳар) инспекцияларининг давлат инспекторлари, давлат қўриқхоналарининг, мажмуа (ландшафт) буюртма қўриқхоналарининг, табиат боғларининг, давлат биосфера резерватларининг қўриқлаш ходимлари
Фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг эллик бараваригача, мансабдор шахсларга эса — етмиш бараваригача миқдорда жарима солишга;
21) 262-модданинг биринчи қисмидаги «2273» рақами чиқариб ташланиши;
22) 263-модданинг номи ва биринчи қисми қуйидаги таҳрирда баён этилиши; белгилаб ўтилган.

Термиз туманлараро маъмурий
суди судья ёрдамчиси  
 Ж.С.Ачилдиев

Янги таҳрирдаги Конституция – инсон шаъни, қадр-қиммати ва ҳуқуқларининг мустаҳкам кафолати.

“Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси давлатчилик, ижтимоий-сиёсий, ижтимоий-иқтисодий ва суд-ҳуқуқ соҳаларини бундан кейин ҳам барқарор ривожлантириш учун мустаҳкам замин яратади”.
Мамлакатимизда 2023 йил 30 апрель куни ўтказилган референдумда иштирок этган фуқароларнинг 90,21 фоизи янги таҳрирдаги Конституциямизни ёқлаб овоз бергани ҳам бу фикрни яққол тасдиқлайди, шу билан бир қаторда, Бош қомусимизда халқимизнинг Янги Ўзбекистонни барпо этиш бўйича орзу-умидлари ва интилишлари ўз аксини топганини ифода этади.
Халқ – давлат ҳокимиятининг бирдан-бир манбаи Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг аввалги таҳрири 1992 йил 8 декабрда Ўзбекистон халқининг ваколатли вакиллари бўлмиш парламент аъзолари, яъни Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши депутатлари томонидан қабул қилинганини биламиз. Бундан фарқли ўлароқ, мамлакатимиз Асосий Қонунининг янги таҳрири бевосита умумхалқ референдумида тўғридан-тўғри овоз бериш йўли билан қабул қилинди. Шу маънода, янги таҳрирдаги Ўзбекистон Конституциясининг ҳақиқий муаллифи халқнинг ўзидир. Фуқароларнинг хоҳиш-иродаси эса ислоҳотларнинг манбаи ва ҳаракатлантирувчи кучи ҳисобланади.
Янги таҳрирдаги Конституциянинг 7-моддаси биринчи бандида “Халқ давлат ҳокимиятининг бирдан-бир манбаи” деган норма белгилаб қўйилган. Бу норма тимсолида Ўзбекистон Республикасида жаҳон миқёсида умумэътироф этилган халқ ҳокимиятчилиги принципи, яъни халқ суверенитетнинг ташувчиси ва давлат ҳокимиятининг ягона манбаи эканини англатувчи тамойил мустаҳкамлаб қўйилган.
Шундан келиб чиқиб, кейинги йилларда мамлакатимизда Янги Ўзбекистон – инсон шаъни ва қадр-қиммати, ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатлари олий қадрият ҳисобланган давлат бўлиши; халқ давлат органларига эмас, давлат органлари халққа хизмат қилиши; барча муҳим қарорлар аҳоли иштирокида, фуқаролик жамияти институтлари билан маслаҳатлашув асосида қабул қилиниши каби принцип ва ғояларни ҳаётга татбиқ этишга қаратилган тизимли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.
Давлат органлари халққа хизмат қилиши керак!
Ишончимиз комилки, халқаро ташкилотлар вакиллари ва экспертлар холис ва тўғри таъкидлаганларидек, Ўзбекистон Конституциясининг янги таҳрирда қабул қилиниши «Инсон шаъни ва қадр-қиммати учун» тамойили асосида халқ фаровонлигини янада юксалтириш, инсон, фуқаролик жамияти ва давлатни жадал ривожлантириш учун мустаҳкам замин яратди.

Термиз туманлараро
маъмурий суди раиси 
Б.Э.Умиров

Skip to content