Баданга оғир тан шикаст етказиш жинояти тушунчаси, жавобгарлик асослари ва уни олдини олиш чоралари

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 24-моддасига кўра, яшаш ҳуқуқи ҳар бир инсоннинг узвий ҳуқуқидир. Инсон ҳаётига суиқасд қилиш энг оғир жиноятдир.
Бугунги кунда инсон ҳуқуқ ва эркинликлари олий қадрият сифатида қаралар экан унинг ҳаёти ва соғлиғига қарши қилинган ҳар қандай тажовуз жиноий жавобгарлик сифатида баҳоланиб, бу қилмиш учун жазонинг муқаррарлиги таъминланади.
Инсонни ҳаётига суиқасд қилиш орқали унинг яшашга бўлган ҳуқуқидан маҳрум қилиш бевосита қасддан ва эҳтиётсизлик орқали содир этилиши сабабли жавобгарлик ва жазо масаласи ҳам ушбу жиноятнинг содир этилиши мотив ва мақсадига боғлиқ равишда баҳоланади.
Инсон соғлиғига қарши тажовуз, жумладан соғликка етказилган тан жароҳатлари оғирлик даражасига кўра бир неча турга бўлиниб, улар енгил, ўртача оғир ва оғир тан жароҳатлари бўлиб, ушбу оғирлик даражалари судга оид тиббий экспертиза хулосалари асосида аниқланади.
Инсон ҳаётига тажовузнинг барча шакллари, хусусан қасддан одам ўлдириш, эҳтиётсизлик орқали одам ўлдириш ва баданга тан жароҳатлари етказишга оид барча турдаги жиноят ишлари жиноят ишлари бўйича судлар томонидан кўриб чиқилади.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 26-моддасида: «Ҳеч ким қийноққа солиниши, зўравонликка, шафқатсиз ёки инсон қадр-қимматини камситувчи бошқа тарздаги тазйиққа дучор этилиши мумкин эмас. Ҳеч кимда унинг розилигисиз тиббий ёки илмий тажрибалар ўтказилиши мумкин эмас»лиги мустаҳкамлаб қўйилган.
Фуқароларнинг соғлиғи ёки жисмоний дахлсизлиги ҳуқуқнинг турли соҳалари нормалари орқали, уларнинг ўзига хос воситалари билан, жумладан, жиноят қонуни томонидан фуқаролар соғлиғига турли хилдаги тажовузларни содир этганлик учун жавобгарлик белгиланган нормалар орқали ҳам қонунга хилоф хатти-ҳаракатлардан муҳофаза қилинади.
Баданга шикаст етказиш деб топилиши мумкин бўлган соғлиққа зарар етказилишининг чегараларини аниқ белгилаш ва уни бошқа зўравонлик тажовузларидан фарқлаш (ажратиш) имконини берадиган иккита объектив мезон асос қилиб олинган ва бу мезонлар қуйидагилардир:
1) одам танаси аъзолари ва тўқималарининг анатомик бус-бутунлиги ёки бир меъёрда ишлаб туришининг бузилганлиги;
2) суд тиббий экспертизаси ёрдамида одам соғлиғига етказилган зарарнинг оғирлиги ва даражасини аниқлаш имконини берадиган зарарнинг етказилганлиги.
Баданга шикаст етказишни ўзга кишининг соғлиғига унинг хоҳишига зид равишда, ташқи муҳит омиллари таъсири остида тўқималар ёки аъзоларнинг анатомик бус-бутунлиги ёки физиологик функциялари бузилишига сабаб бўлган ғайриқонуний зарар етказиш, деб таърифлаш мумкин.
Баданга шикаст етказадиган ҳаракатлар жуда хилма-хил бўлиб, уларни қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин:
1) жисмоний (механик, термик, электрик ва ҳ.к.) таъсир кўрсатиб баданга етказиладиган шикастлар;
2) организмга кимёвий ёки биологик фаол воситалар билан таъсир кўрсатиш (турли кислоталар, заҳарли моддалар, газлар ва ҳ.к.дан фойдаланиш) йўли билан баданга етказиладиган шикастлар;
3) руҳий таъсир кўрсатиш йўли билан баданга етказиладиган шикастлар.
Бу оқибатлар қонунда:
1) ҳаёт учун хавфнинг мавжудлигини ёки йўқлигини;
2) соғлиққа етказилган зарарнинг оғирлиги даражасини;
3) умумий меҳнат қобилиятини йўқотиш даражасини ҳисобга олиб таснифланади.
Жиноят кодексида юз берган оқибатларга қараб баданга оғир (ЎзР ЖК 104-моддаси), ўртача оғир (ЎзР ЖК 105-моддаси) ва енгил (ЎзР ЖК 109-моддаси) шикаст етказганлик учун дифференциалаштирилган жавобгарлик назарда тутилади.
Ўзбекистон Республикасининг ЖК 17-моддасида баданга шикаст етказганлик учун жиноий жавобгарликка тортилиши бўлиши мумкин бўлган шахсларнинг минимал ёши белгиланган. Қасддан баданга оғир шикаст етказганлик (ЖК 104-моддаси), қасддан баданга ўртача оғир шикаст етказганлик (ЖК 105-моддаси), кучли руҳий ҳаяжонланиш ҳолатида қасддан баданга оғир ёки ўртача оғир шикаст етказганлик учун (ЖК 106-моддаси) жиноятни содир этгунга қадар ўн тўрт ёшга тўлган шахслар жавобгар бўладилар.
Жиноят ҳуқуқи ва суд тиббиёти фанлари томонидан баданга етказиладиган шикастларнинг оғирлик даражасини аниқлаш мезонлари ишлаб чиқилган. Улар жумласига:
1) шикастларнинг ҳаёт учун хавфлилиги;
2) соғлиққа етказилган ҳақиқий зиён;
3) меҳнат қобилиятини йўқотиш даражаси;
4) эстетик мезонлар киради.
Ҳаёт учун хавфли шикастлар деганда, жиноятчи томонидан содир этилаётган пайтида жабрланувчининг ҳаёти учун хавф туғдирувчи шикастларни етказиш тушунилади, бундай шикастларга тиббий ёрдам кўрсатилмаса, жабрланувчининг ўлимига сабаб бўлиши мумкин бўлган шикастлар киради.
Соғлиққа реал (ҳақиқий) зарар етказиш шахснинг соғлиғига турлича шикаст етказиш ёки соғлиқнинг муайян муддатга издан чиқишида ифодаланади.
Меҳнат қобилиятини йўқотиш даражаси фоизларда аниқланади ва етказилган шикаст меҳнат қобилиятининг қисман ёки бутунлай йўқотилишига сабаб бўлади.
Баданни тузалмайдиган қилиб хунуклаштириб юборишда намоён бўладиган эстетик мезон ўзига хос хусусиятга эга. Бунда етказилган шикаст натижасида жабрланувчи баданининг хунуклашганлиги унинг руҳан эзилишига олиб келади. Шикастнинг оғирлиги оқибат-натижада, аввало, жабрланувчининг бадани хунуклашгани сабабли бўладиган руҳан эзилишлари билан боғлиқдир.
– Тиббий мезон баданга етказиладиган барча турдаги шикастларни содир этилган пайтида жабрланувчининг ҳаёти учун хавфлилиги нуқтаи назаридан тавсифлайди, тўқималар ёки инсон аъзолари функцияларининг бузилиши даражаси ва хусусиятини, етказилган шикастнинг давомлилиги ва организмга таъсирини аниқлайди.
– Иқтисодий мезон жабрланувчи меҳнат қобилиятини йўқотилишининг фоизларда ифодаланган даражасини ҳисобга олган ҳолда баданга етказилган шикастни тавсифлайди.
Баданга шикаст етказиш, ЎзР ЖК 104-моддасида назарда тутилган аломатлардан лоақал биттаси мавжуд бўлса, оғир деб топилади.
Баданга ҳаёт учун хавфли бўлган оғир шикаст етказиш.
Бу баданга шикаст етказишнинг энг кўп тарқалган турларидан биридир. Бундай шикастлар одатда ўлим билан тугайди ёки жабрланувчининг ҳаётига бевосита хавф туғдиради.
Бирор-бир оқибат юз беришидан қатъий назар, ҳаёт учун хавфли шикаст етказилган пайтдан жиноят тугалланган ҳисобланади ва жиноий жавобгарлик вужудга келади.
Ҳомиланинг тушиши.
– Ҳомиланинг тушиши оғир тан жароҳатлари жумласига киради, чунки унинг ҳатто тиббиёт муассасасида тушиши ҳомиладор аёлнинг соғлиги ёки ҳаёти учун хавфлидир.
Ҳомила зўрлик ишлатилиши натижасида тушганида эса, бу хавф янада ошиб кетади. Бундан ташқари, ҳомиланинг тушиши натижасида аёл оналикдан маҳрум бўлади, ҳомила нобуд бўлади, ҳаёт узилади, аёл вужудига оғир зиён етади. Бундай қилмиш туфайли аёлга жиддий маънавий, руҳий зиён етказилади ва бу ҳол унинг руҳиятига салбий таъсир қилади. Ҳомиланинг тушиши нафақат жисмоний, балки руҳий зўрлик ишлатиш (ҳужум туфайли қаттиқ қўрқиш, чўчиш ва ҳ.к.) натижасида ҳам содир бўлиши мумкин.
Баданнинг тузалмайдиган даражада хунуклашиши.
Бу аломатни эстетик хусусиятга эга дейиш мумкин. Аксарият ҳолларда етказилган шикаст оқибатида баданнинг тузалмайдиган даражада хунуклашиши соғлиққа жиддий зарар етказмаса-да, у одамни жуда бадбашара, хунук қилиши натижасида жабрланувчи маънавий қаттиқ азоб чекади.
Баданнинг тузалмайдиган даражада хунуклашиши деганда тананинг айрим қисмлари (қулоқ, бурун ва лаблар)нинг олиб ташланиши ёки юзнинг нотекис бўлиб қолиши, мимиканинг бузилиши, юзда чуқур чандиқлар, тиртиқлар қолиши, қалтироқнинг пайдо бўлиши ва ҳ.к. тушунилади.
Баданнинг хунуклашиши, башарти тузалмайдиган бўлса, оғир тан жароҳати деб топилади.
Тузалмайдиган хунуклашишнинг тиббий мезонини тасдиқлаш суд-тиббиёт эксперти ваколатига киради.
ЎзР ЖК 104- моддасида баданга оғир шикаст етказилганлик натижасида руҳий касалга чалиниш кўрсатиб ўтилган, бунда жабрланувчи одатда ўзи қилаётган ҳаракатларнинг хусусиятини англаш қобилиятини йўқотади ва одамлар билан мулоқот қилишдан маҳрум бўлади.
Гарчи баданга етказилган шикаст ҳаёт учун хавфли бўлмаса ёки аъзо ишдан чиқмаса-да, жабрланувчи умуман соғлиқнинг бузилиши натижасида меҳнат қобилиятининг ўттиз уч фоизидан кам бўлмаган қисмини доимий йўқотса баданга оғир шикаст етказиш деб ҳисобланади.
Меҳнат қобилиятининг йўқотилиши турғун бўлиши керак: дейилганида меҳнат қобилиятини доимий ёки номуайян узоқ муддатга йўқотилиши тушунилади.
Баданга оғир шикаст етказганлик учун жавобгарликни оғирлаштирувчи ҳолатлар
ЖК 104-модда 2-қисмида қуйидаги оғирлаштирувчи ҳолатлар:
1) ҳомиладорлиги айбдорга аён бўлган аёлга нисбатан;
2) ўз хизмат ёки фуқаролик бурчини бажариши муносабати билан шахсга ёки унинг қариндошларига нисбатан;
3) ўта шафқатсизлик билан;
4) оммавий тартибсизликлар жараёнида;
5) тамагирлик ниятида;
6) миллатлараро ёки ирқий адоват замирида;
7) диний таассублар замирида;
8) киши аъзоларини кесиб олиб, бошқа кишига кўчириш (трансплантат) мақсадида;
9) бир гуруҳ шахслар томонидан қасддан содир этилган баданга оғир шикаст етказганлик учун жавобгарлик белгиланган.
ЎзР ЖК 104-моддаси 3-қисмида:
1) икки ёки ундан ортиқ шахсга нисбатан;
2) такроран, хавфли рецидивист ёки илгари ушбу Кодекснинг 97-моддасида назарда тутилган тарзда қасддан одам ўлдирган шахс томонидан;
3) ўта хавфли рецидивист томонидан;
4) уюшган гуруҳ аъзоси томонидан ёки шу гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилган;
5) жабрланувчининг ўлимига сабаб бўлган қасддан баданга шикаст етказганлик учун жавобгарлик назарда тутилган.
Ўзбекистон Республикаси ЖК 104-моддаси 2 ва 3-қисмларида кўрсатилган жавобгарликни оғирлаштирувчи барча ҳолатларни ҳаётга қарши жиноятларни таҳлил қилиниб, кўриб чиқилган.
Жабрланувчининг ўлимига сабаб бўлган қасддан баданга оғир шикаст етказиш аввало жабрланувчига оғир тан жароҳати етказишни кўзда тутади, яъни қилмишни бундай деб топиш учун ЖК 104-моддасида кўрсатилган аломатлардан камида биттаси мавжуд бўлиши керак. Жабрланувчининг ўлимига сабаб бўлган зарбалар берилган, у дўппосланган, баданига енгил шикастлар етказилган ҳолларда, айбдорнинг қилмиши ЎзР ЖК 102-моддаси (эҳтиётсизликдан одам ўлдириш) билан квалификация қилинади.
Агарда жабрланувчининг баданига у ёки бу ҳолатлар оқибатида унинг ўлимига сабаб бўладиган ўртача оғир шикастлар етказилган бўлса, айбдор ЖК 105-моддаси ва 102-моддасига кўра жиноятларнинг жами бўйича жавобгар бўлади.
Қасддан одам ўлдиришда бўлгани сингари айбдорнинг қилмишини ЖК 104-моддаси 3-қисми билан квалификация қилиш учун баданга етказилган оғир шикаст ва юз берган ўлим ўртасида сабабий боғланиш мавжудлиги аниқланади.
Мазкур жиноятларни фарқлаш учун жабрланувчининг ўлими юз берган вақт эмас, балки айбдорнинг юз берган оқибатларга руҳий муносабати ҳал қилувчи омил ҳисобланади.
ЖК 104-моддаси 3-қисмида жавобгарлик белгиланган жиноятнинг субъектив томони ўзига хослиги билан ажралиб туради ва баданга етказилган шикаст ва юз берган ўлимга нисбатан айбни алоҳида-алоҳида аниқлашни талаб қилади, яъни бу ерда айбнинг мураккаб шакли мавжуд бўлади.
ЖК 104-моддасининг 3-қисмида назарда тутилган жиноят мураккаб, таркиблидир. Бу ерда иккита жиноят – қасддан баданга оғир шикаст етказиш ва эҳтиётсизликдан одам ўлдириш битта таркибга бирлаштирилган. Шу муносабат билан, башарти айбдор шахснинг баданга оғир шикаст етказиши тўғри ёки эгри қасд билан содир этилган ва эҳтиётсизликдан ўлим рўй берган бўлса, бунда унинг қилмиши жабрланувчининг ўлимига сабаб бўлган баданга оғир шикаст етказиш сифатида ЖК 104-моддаси 3-қисми билан квалификация қилинади.
Демак, баданга жабрланувчининг ўлимига сабаб бўлган оғир шикаст етказиш ва қасддан одам ўлдириш таркибларини фақат айбдор қасдининг мазмуни ва йўналишига қараб фарқлаш мумкин.


Жиноят ишлари бўйича
Бандихон туман суди раиси                                 М.Э. Абдимўминов

Судьялар аёлларга нисбатан зўравонлик ҳолатларига барҳам бериш тарафдори

Аёллари эъзозланадиган жамиятда фаровонлик ҳукм суради. Мамлакатимизда айни жиҳатларга алоҳида эътибор қаратилиб, хотин-қизларимизга ҳар доим ҳурмат ва эҳтиром кўрсатилиб келинмоқда. Аммо, айрим ҳолатларда аёлга нисбатан тазйиқлар, айниқса турмуш ўртоғи томонидан зўравонлик ҳолатларининг мавжудлиги эса, халқнинг тубанлик томон оғиб кетаётганлигини англатиб, охир оқибат жамиятнинг таназзулга учрашига олиб келади.
Зеро, жамиятнинг дебочаси бўлган маданият ва тарбия бешиги ҳисобланадиган оила ўчоғини сақловчиси, оилада бахт кайфиятини яратувчидир, оила аъзоларининг камолотга эришишга ва янги ютуқларга илҳомлантирувчи шахс айнан аёл кишидир.
Тан олиб айтиш жоизки, жамиятимизда яқин яқингача маиший ёки «уй зўравонлиги»га кўпинча оиланинг ички муаммоси сифатида юзаки қараб келинган.
Шунингдек, халқимизда бир қатор стереотиплар ҳам борки, улар хотин-қизларга нисбатан зўравонлик ҳолатларининг латент ҳолатда, индамасдан, муаммо сифатида кўтарилмасдан қолишига, бу эса ўз навбатида охир оқибат ачинарли ҳолатларга олиб келмоқда.
Хусусан, жамиятимизда оилада қиз бола туғилса унга “бировнинг хасми” деган ғоя билан вояга етказилади. Оналар ўз қизларини “турмушнинг мушти бор”, “аёл қиши сув келса – симириб, тош келса – кемириб, барча азобларга чидаб яшаши керак”, “ эри сўкса – сўк оши, урса – угра оши”, “урса, демак яхши кўради” деган салбий ғоявий иллатлар шулар жумласидандир.
Натижада, ушбу муаммога учраб зўравонлик қурбони бўлган аёллар, аксарият ҳолатларда жамиятдаги шармандалик ва турли гап-сўзлардан, қариндош-уруғларининг таъна-дашномларидан ҳадиксираб, узатилган уйида эса зўравон оила аъзоларидан қўрқиб, жим юришга мажбур бўлади, дард-аламини уйдан ташқарига олиб чиқмасликка ҳаракат қилишади.
Бу вазиятда қолган аёлларнинг мурожаат этмаслигига бир неча сабабларни келтириб ўтиш мумкин. Жумладан, баъзида ўз ҳунари ва касби бўлмаган, молиявий қарам аёллар молиявий таъминотсиз қолишдан қўрқса, бошқалари фарзандлари ва ўз ҳаёти ҳамда соғлиғи учун хавфсирайди. Айниқса, ҳатто энг яқин инсонлари ҳам бу муаммони ҳал қилишдан ўзини олиб қочганда зўравонлик қурбони бўлган аёллар қийин ҳолатда қолади. Натижада, бу ҳолат доимий қўрқув, депрессия, охир-оқибат ўз жонига қасд қилиш кабилар билан тугайди.
Бежиз эмаски, бугунги кунда хотин-қизларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини кафолатлаш, уларнинг тазйиқ ва зўравонликдан ишончли ҳимоя қилишни таъминлаш, уларнинг меҳнат ҳуқуқини кафолатлаш давлат сиёсатининг устувор йўналиши қилиб белгиланган.
Жумладан, хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликнинг барча шаклларидан ҳимоя қилиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солиш мақсадида 2019 йил 2 сентябрь куни “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида”ги Қонуни қабул қилинган бўлса, хотин-қизларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатлари, тазйиқ ва зўравонликдан ишончли ҳимоя қилинишини таъминлаш борасидаги ишлар самарадорлигини ошириш мақсадида 2020 йил 4 январда Вазирлар Маҳкамасининг “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 3-сонли Қарори ҳаётга жорий қилинди.
2020 йил 5 октябрдаги қонунга асосан МЖТКга тазйиқ ўтказган ёки зўравонлик содир этган шахс томонидан ҳимоя ордерида кўрсатилган талабларини бажармаганлик учун БҲМнинг 1 бараваридан 3 бараваригача жарима ёки 15 кунгача маъмурий қамоқ маъмурий жавобгарлик чораларини назарда тутувчи 2061-модда.киритилди.
Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликнинг барча шаклларидан ишончли ҳимоя қилиш борасида бир қатор чора-тадбирлар амалга оширилаётган бўлса-да, суд амалиёти ва статистикаси таҳлили оилавий низолар негизида аёлларга нисбатан зўравонлик ва тазйиқ ўтказиш ҳолатлари ҳанузгача учраётганлиги, бундай мурожаатлар сони кўпайганлигини кўрсатмоқда.
Олиб борилаётган ислоҳотларга хайрихоҳлик руҳида Олий суд томонидан ушбу масалалар юзасидан судлар томонидан кўриб чиқилган фуқаролик, жиноят ва маъмурий ҳуқуқбузарликка оид ишлар юзасидан умумлаштириш ўтказилди.
Бу ҳақда Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 2021 йил 29 июлдаги “Судлар томонидан 2020 йил ҳамда
2021 йилнинг 1-чорагида аёлларга нисбатан оилавий низолар негизида зўравонлик ва тазйиқ ўтказиш билан боғлиқ кўрилган ишлар бўйича суд амалиёти натижалари ҳақида”ги РС-49-21-сонли Раёсат қарори қабул қилинди.
Таҳлиллар шуни кўрсатадики, аёлларга нисбатан зўравонлик ва тазйиқ ўтказиш билан боғлиқ кўрилган республикамиз жиноят ишлари бўйича судлар томонидан жорий йилнинг ҳисобот даврида аёлларга нисбатан зўравонлик ва тазйиқ ўтказиш билан боғлиқ 2 423 нафар шахсга нисбатан 2 012 та жиноят ишлари кўрилган. Шундан, 1 629 нафар (зўравонлик ва тазйиқ ўтказган 67 %) шахсга нисбатан айблов ҳукмлари чиқарилган.
Бундай жиноятларни содир этганлиги учун шахсларнинг судланиш кўрсаткичи Тошкент вилоятида (273 нафар шахс 16 %), Фарғона вилояти (197 нафар шахс 12 %), Самарқанд вилояти
(158 нафар шахс 9%) ва Тошкент шаҳрида (176 нафар шахс 11 %) республиканинг бошқа ҳудудларига нисбатан бирмунча кўп.
Ушбу тоифадаги жиноятлар оқибатида жабрланган аёллар
2 300 нафарни ташкил қилган. Бу кўрсаткич Тошкент вилоятида (353 нафар аёл 15 %), Фарғона вилояти (398 нафар аёл 17 %), Самарқанд вилояти (228 нафар аёл 10 %) ва Тошкент шаҳрида
(225 нафар аёл 10 %) республиканинг бошқа ҳудудларига нисбатан юқори.
Жабрланган аёлларнинг 1 976 нафари яъни 86 % ишсиз ҳисобланади.
Ярашувга асосан тугатилган ишлар 492 тани ташкил этган. Ўтган йилда 234 та бўлган. Жорий йилда 110 тага кўпайган.
Шунингдек, Республика жиноят ишлари бўйича судлар томонидан жорий йилнинг ҳисобот даврида Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 118-моддасида назарда тутилган “номусга тегиш” жиноятини содир этганлиги учун
99 нафар шахс судланган. Тошкент вилоятида (27 нафар шахс 27 %), Самарқанд вилояти (13 нафар шахс 13 %) ҳамда Жиззах вилоятида
(7 нафар шахс 7%) бу кўрсаткич бошқа ҳудудларга нисбатан бирмунча юқори.
Бундан ташқари, тазйиқ ўтказган, зўравонлик содир этган ёхуд уларни содир этишга мойил бўлган шахслар томонидан ҳимоя ордери талабларини бажармасликка доир
жорий йилнинг ҳисобот даври бўйича Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 2061-моддасида назарда тутилган ҳимоя ордери талабларини бажармасликка оид 933 нафар шахсга нисбатан 905 та маъмурий ишлар кўрилган. Шундан, 744 нафар шахсга (79 %) жазо қўлланилган.
Республика судлари томонидан 137 млн. сўмдан зиёд маъмурий жарима қўлланилган бўлса, 349 нафар шахсга (46 %) нисбатан маъмурий қамоқ жазоси тайинланган.
Бу тоифадаги ишларни кўришда, индивидуал иш бўйича эмас, балки жамоавий тарбиявий аҳамиятини таъминлаш мақсадида, уларни МФЙ идораларида сайёр судларда кўрилиши амалиёти кенг йўлга қўйилди. Бундан кўзланган мақсад эса, ҳар бир ҳолат бошқаларга сабоқ бўлиб, зўравонликка йўл қўйилишини олдини олиш.
Фуқаролик ишлари бўйича судлари томонидан биринчи инстанцияда 9 ойи якуни бўйича жами 362 627 та ишларни кўриб чиққан. Шундан хотин-қизларнинг даъво аризалари асосида 109 081 та иш мазмунан кўрилган (шундан, 49 151 таси ёки 45 % суд буйруғи). Ушбу кўрсаткич жами кўрилган даъво аризаларнинг 30,1 фоизини ташкил қилади.
Шунингдек, хотин-қизлар томонидан судларга тақдим этилган даъво аризаларининг 91 661 таси қаноатлантирилган.
Бундан ташқари, фуқаролик судлар томонидан 9 ой мобайнида никоҳдан ажратишга доир 39 692 та иш кўрилган бўлиб, шундан 20 840 таси (53 %) қаноатлантирилган, 14 051 таси рад этилган, 3 072 таси кўрмасдан қолдирилган ҳамда 1 729 таси бўйича иш юритиш тугатилган.
Никоҳдан ажратишга оид ишларни кўришда оилавий зўравонлик аломатлари аниқланган ҳолатларда ҲМҚОларга хабарномалар ва хусусий ажримлар чиқариб юбориш амалиёти йўлга қўйилган.
Бундан ташқари, оилавий зўравонлик натижасида уйидан ҳайдаб чиқарилган 1 582 та ҳолатда хотин-қизларнинг даъво аризалари қаноатлантирилиб, турар жойга бўлган ҳуқуқлари тикланиб, уларни уйга киритиб қўйиш ҳақида ҳал қилув қарорлари чиқарилган.
Шу билан бирга, судлар ушбу аёлларнинг келгуси тақдирига ҳам бефарқ бўлмасдан, зиддиятли ҳамда носоғлом муҳитдаги оилаларда жиноятни олдини олишга қаратилган профилактик тадбирларни ўтказиш, оила муҳитини соғломлаштиришга қаратилган чора-тадбирларни ўтказиш масаласида ички ишлар органларига хабарномалар юбориш амалиёти йўлга қўйилди.
Муҳтарам Президентимизнинг 2021 йил 6 ноябрь куни Олий Мажлиси палаталари қўшма мажлисида “Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегияси асосида демократик ислоҳотлар йўлини қатъий давом эттириш ҳақида”ги нутқида хотин-қизларимизнинг бандлигини таъминлаш, давлат ва жамият бошқарувидаги ўрни ва нуфузини янада ошириш, уларнинг ўз салоҳиятини намоён этишлари учун шароитларни кенгайтириш, гендер тенглик, оила, оналик ва болаликни ҳимоя қилиш борасидаги ишларни янги босқичга кўтариш мақсадида Миллий дастур қабул қилиниши ҳақида сўзлаб ўтилди.
Оиладаги зўравонликнинг олдини олиш ва оиладаги зўравонликдан жабр кўрганларга амалий ёрдам
кўрсатишга қаратилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари ва ташаббусларининг ўз вақтида ва сифатли бажарилиши устидан доимий мониторингини таъминлаш юзасидан Олий суднинг масъул ходимларидан иборат бўлган ишчи гуруҳи тузилган бўлиб, бугунги кунда ушбу ишчи гуруҳ аъзолари вазирлик ва идоралар билан белгиланган вазифаларни ҳал этиш учун тезда ечим топишни талаб қилинадиган масалалар бўйича фикрлар алмашиниб келинмоқда.
Мазкур дастур лойиҳани ишлаб чиқилишида Ўзбекистон Республикаси Олий суди ҳам ўз таклифлари билан фаол иштирок этди. Хусусан, ҳимоя ордери талабларини бажармаганлик учун жазо чораларини кучайтириш таклифи илгари сурилди.
Шунингдек, ўсиб келаётган ёш авлодни хотин-қизларга ҳурмат ва эҳтиром руҳида тарбиялаш, тазйиқ ва зўравонлик учун қонунда белгиланган чоралар ва оқибатларини тушунтириш орқали хотин-қизларга нисбатан зўравонлик ҳолатларини олдини олиш мақсадида таълим муассасаларида амалдаги судьялар томонидан “суд соати” дарслари ўтказилишини тизимли равишда йўлга қўйишга ташаббус кўрсатилди.
Умуман олганда, амалга оширилаётган бу каби ишлар, дастур қабул қилиниши оилавий зўравонликдан жабр кўраётган аёлларимизнинг сезиларли даражада камайишига, жамиятимизда ушбу иллатга барҳам берилишига хизмат қилади.

 

Термиз туманлараро

маъмурий суди судьяси                                                                    Н. Бобомуратова

Талабалар “Очиқ эшиклар” кунида суд мажлисларида иштирок этишди

2021 йил 10 декабрь куни Сурхондарё вилоят маъмурий судининг биносида “Очиқ эшиклар” куни доирасида Термиз давлат университетининг «Юридик» факультети талабалари очиқ суд мажлисларида иштирок этишди.

Талабалар очиқ суд мажлисида иштирок этишиб, маъмурий судларда ишларнинг мазмунан кўриб чиқилиш борасидаги ўзларининг назарий билимларини амалиётда қўллаш жараёнини янада мустаҳкамлаб олишди.
Тадбир давомида вилоят суди судьялари талабалар билан суҳбат ўтказиб, маъмурий судларнинг ташкилий тузилмаси, апелляция инстанциясининг ваколатлари, ушбу инстанцияда ишларни кўриш тартиби юзасидан фикрлар билдирилди.
Шунингдек, талабалар ўзларини қизиқтирган саволларига жавоблар олдилар.

Сурхондарё вилоят

маъмурий суди судьяси                                                                                      Б.Эргашев

Ватанимни севмаганлар , биздан эмасдирлар

Ватанни онага қиёслашган, инсон энг аввало уни дунёга келтирган онасига меҳр қўяди. Чунки она уни авайлаб, азиз қилиб вояга етказади.
Фарзанд ақлини таний бошлагач, унда одамлар ва жамиятга нисбатан, ўзи туғилиб ўсган диёр-Ватанга нисбатан муҳаббат шаклланади.
Буюк фан арбоби Абдурауф Фитрат “Ватан-у менинг жону таним, у саждагоҳимдур. У менинг тўлин ойим, тинч-омонлигим, иззатим, шарафим. Каъбам, қиблам ҳамда гулистонимдир” деган эди.
Кишининг ўзи таваллуд топган тупроғи, эл-юртига садоқати одамийликдир.
Ҳар қайси касб эгаси жамиятимизда одамлар бахтли яшашига ўз ҳиссасини қўшиши, ҳар ишда холислик, ҳалоллик ва садоқатни намоён қилиши ватанпарварликнинг энг ёрқин кўринишидир.
Судья ўзининг халқига садоқати билан бошқаларга ўрнак бўлиши лозим.
Ватан ҳар бир кишининг туғилиб ўсган шаҳар ва мамлакати шу кишининг ватанидир.
Абдулла Авлоний “Киши юртига султон бўлгунча, ўз юртингда чўпон бўл” деган.
Ўзингизга душманлик қилган кишини афв этинг, лекин Ватанингизга, миллатингизга, динингизга душманлик қилган кишини кечирманг.
Ким ўз юртини севмаса, у ҳеч кимни сева олмайди.
Ватани борнинг бахти бор, Меҳнати борнинг-тахти бор.
Маънавият бўлмаган жойда ҳеч қачон адолат бўлмайди.
Халқимиз адолатни тараққиётнинг таянч нуқтаси деб қараб, уни “Ҳалоллик”, “инсонпарварлик”, “ор-номус” тушунчалари билан чамбарчас боғлиқ ҳолда тушунган.
Адолатли кишилар ўзига лойиқ кўрмаган бир ишни ўзгаларга раво кўрмайди.
Киши адолатни ёлғиз ўзини бузуқ ишлардан сақлаш билан эмас, балким, оиласини, фарзандларини яхши йўлга йўналтириб, адолатни амалга оширади.
Адолатлилар ҳеч кимга жабр қилмайди. Жонзотларга озор бермайди.
Давлат ва миллатни тараққиёти, узоқ яшаши адолатдан боғлиқдир.
Давлатимиз раҳбари, адолатни Янги Ўзбекистон давлат сиёсатининг устувор йўналиши, давлат ва жамият олдида турган энг устувор вазифа деб белгиланган. Адолат янги жамиятнинг асосий мақсадига айланади.
Адолат билан маънавият тушунчаси ҳамиша ёнма ён туради.
Адолатни қарор топтиришга масъул бўлган ҳар бир судьянинг маънавияти бой бўлиши лозим. Судья юксак маънавиятга эга бўлган инсон бўлиши керак. Зеро маънавияти юксак, иродаси мустаҳкам инсон адолатсизликка йўл қўймайди.
Маънавияти юксак судьянинг қиёфаси қуйидагиларга намоён бўлади:
-У адолат тарозисини қўлида маҳкам ушлаган ҳолда ўз вазифасини беғараз бажаради;
-қасамёдига содиқ қолади;
-судьялик этикасига оғишмай амал қилади;
-одоб-ахлоқли бўлиб, интизомга қатъий риоя қилади.
-ватанига садоқатли; ҳалол,қонунни ҳурмат қилади;
-халқининг олдида доимо қарздорликни, шахсан жавобгарликни ва масъулиятни ҳис қиладиган инсондир.
Фақат ана шундай фазилатларга эга бўлган судья ҳақиқий адолат посбони бўла олади.
Соҳибқирон Амир Темур тузукларида “Софдил кишилар, олимлар, бечоралар ва фозилларга даргоҳим доимо очиқ, иш билган, шижоатли эр йигитларни қошимда тутдим, нафси ёмон, ҳимматсизларни, кўнгли бузуқ, ўз манфаатларини устун қўядиганларни, қўрқоқларни ҳаттоки, мажлисларимга ҳам йўлатмадим” деган.
Судья ватанпарвар, адолатли ва сабр-тоқатли бўлиб, раҳбар ва ёши катта инсонларга ҳурмат, кичикларга иззатли бўлиши талаб этилади.
Маънавий тарбияда икки муҳим жиҳат бор: бири-нималарнидир амалга оширишга ундаш, иккинчиси-нималардандир тийиш.
Инсонни бошқа жонзотлардан ажратиб, ундан устун қилиб турадиган бу маънавиятдир.
Иймон, сабр, қаноат, орият, виждон, фидойилик, меҳнатсеварлик, ватанпарварлик, уддабуронлик, садоқат, мардлик, билимдонлик, ҳалоллик, поклик, вафо, андиша в.ҳ. инсонни эл-юрт олдида обрўйи, ҳурматини оширади.
Одам борки, одамларнинг нақшидур,
Одам борки, ҳайвон ундан яхшидур.
Иллатлари кўпайган инсонлардан ҳайвон яхши эканлигини таъкидлайди.
Киши маънавиятли бўлиши учун икки муҳим вазифани бажариши зарур:
1. У ўзида жами эзгу жиҳатларни шакллантириши зарур;
2. У барча иллатлардан қутулиб, уларни ўзига юқтирмасликка ҳаракат қилиши лозим.
Киши феъл-атворидаги хато ва камчиликлардан ёшлик чоғидаёқ фориғ бўла бориши зарур, акс ҳолда, у шу ёмонликларга ўрганиб қолади. Улардан қутулиш жуда оғир кечади.
Жамиятни маънавият бошқаради
Маънавият-бу инсонни бошқа жонзотлардан ажратиб, устун қилиб турадиган жамики фазилатлар мажмуи.
Фазилатлар сўзи ўрнига хусусиятлар сўзини ишлатиш мумкин эмас. Чунки хусусиятлар тушунчаси иккига-ҳам фазилатлар, яъни яхши хусусиятлар, ҳам иллатлар, яъни ёмон хусусиятларга бўлинади.
Маънавият- инсоннинг ички маданияти, маънавият-илоҳий нур, маънавият эзгуликка ундовчи кучдир.
Маънавиятга маъно жиҳатидан яқин келадиган “маърифат”, “маданият”, цивилизация” тушунчалари ҳам мавжуд.
Иқтисод -тана, маънавият- руҳ
“Агар жамият ҳаётининг танаси иқтисодиёт бўлса, унинг жони ва руҳи маънавиятдир, деди Давлатимиз раҳбари.
Биз янги Ўзбекистон барпо этишга иккита мустаҳкам устунга таянамиз:
1. Бозор тамойилларига асосланган кучли иқтисодиёт
2. Аждодларимизнинг бой мероси ва миллий қадриятларга асосланган кучли маънавият.
Моддий ва маънавий қашшоқликдан қутулиш
Моддий ва маънавий қашшоқлик ўртасида тиғиз алоқадорлик бор.Камбағаллик барҳам топган сари маънавий қашшоқликнинг ҳам томири кесила боради.Чунки қорни тўқ одамнинг қулоғига маънавият яхшироқ сингади.

Сурхондарё вилоят

маъмурий суди судьяси                                                                                  Х.Рахимова

Skip to content