Одил судловни амалга оширишда коррупциянинг олдини олиш.

Коррупция мавжуд бўлмаган жамият камдан-кам учрайди ва коррупция давлатни таназзулга етаклайди, бежизга “коррупция – тараққиёт кушандаси” ибораси мафкурамизга сингдирилмагин. Коррупциянинг олдини олиш, коррупцияга қарши кураш инсон-жамият-давлатнинг шиори десак, муболаға бўлмайди. Айниқса, одил судловни амалга оширишда коррупцияга қарши курашиш халқнинг давлатга нисбатан, қонунларга нисбатан ишончини оширишга хизмат қилади. Шу нуқтайи назардан, мамлакатимиз қонунчилик тизимида коррупцияга қарши курашиш, коррупсиянинг олдини олишга оид норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга дуч келамиз. Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг 2017-йил 3-январдаги “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги ЎРҚ-419-сонли Қонуни, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020-йил 31-декабрдаг 829-сонли қарори билан тасдиқланган “Коррупцияга оид ҳуқуқбузарлик ҳақида хабар берган ёки коррупцияга қарши курашишга бошқа тарзда кўмаклашган шахсларни рағбатлантириш тартиби тўғрисида”ги Низом, шунингдек Ўзбекистон Республикасининг 2024-йил 5-июндаги “Манфаатлар тўқнашуви тўғрисида”ги ЎРҚ-931-сонли Қонунларини мисол келтириш мумкин.

Ўзбекистон Республикасининг 2017-йил 3-январдаги “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги ЎРҚ-419-сонли Қонунига кўра, коррупция — шахснинг ўз мансаб ёки хизмат мавқеидан шахсий манфаатларини ёхуд ўзга шахсларнинг манфаатларини кўзлаб моддий ёки номоддий наф олиш мақсадида қонунга хилоф равишда фойдаланиши, худди шунингдек бундай нафни қонунга хилоф равишда тақдим этиш; коррупцияга оид ҳуқуқбузарлик — коррупция аломатларига эга бўлган, содир этилганлиги учун қонунчиликда жавобгарлик назарда тутилган қилмиш; манфаатлар тўқнашуви — шахснинг шахсий (бевосита ёки билвосита) манфаатдорлиги унинг ўз лавозим ёки хизмат мажбуриятларини лозим даражада бажаришига таъсир кўрсатаётган ёхуд таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ҳамда шахсий манфаатдорлик билан фуқароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ёки давлатнинг ҳуқуқлари, қонуний манфаатлари ўртасида қарама-қаршилик юзага келаётган (мавжуд манфаатлар тўқнашуви) ёки юзага келиши мумкин бўлган (эҳтимолий манфаатлар тўқнашуви) вазият эканлиги белгилаб берилган бўлиб, коррупциянинг олдини олишга қаратилган ислоҳотларнинг янги чўққиларга қадам қўйганлигини Ўзбекистон Республикасининг 2024-йил 5-июндаги “Манфаатлар тўқнашуви тўғрисида”ги ЎРҚ-931-сонли Қонуни қабул қилинганлигида кўриш мумкин.

Ушбу Қонун манфаатлар тўқнашуви юзага келадиган ҳолатларни ҳам бартараф этишни назарда тутиб, коррупцияга йўл қолдирмасликни мақсад қилган.

“Манфаатлар тўқнашуви тўғрисида”ги Қонуннинг амал қилиш доираси белгиланган бўлиб, давлат органларига ва маҳаллий давлат ҳокимияти органларига, давлат муассасаларига, давлат унитар корхоналарига, давлат мақсадли жамғармаларига, шунингдек устав фондида (устав капиталида) давлат улуши 50 фоиз миқдорда ва ундан ортиқ бўлган акциядорлик жамиятларига (бундан буён матнда давлат органлари ёки бошқа ташкилотлар деб юритилади) нисбатан татбиқ этилади.

Қонунда манфаатлар тўқнашувига оид асосоий тушунчалар қуйидагилардан иборат:

давлат органининг ёки бошқа ташкилотнинг ходими — давлат органларида ёки бошқа ташкилотларда меҳнат шартномаси (контракт) асосида ёхуд сайлаб қўйиладиган ёки тайинланадиган лавозимларда меҳнат (хизмат) фаолиятини амалга ошираётган бошқарув ходими;

манфаатлар тўқнашуви — шахснинг шахсий (бевосита ёки билвосита) манфаатдорлиги унинг ўз лавозим ёки хизмат мажбуриятларини лозим даражада бажаришига таъсир кўрсатаётган ёхуд таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ҳамда шахсий манфаатдорлик билан фуқароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ёки давлатнинг ҳуқуқлари, қонуний манфаатлари ўртасида қарама-қаршилик юзага келаётган (мавжуд манфаатлар тўқнашуви) ёки юзага келиши мумкин бўлган (эҳтимолий манфаатлар тўқнашуви) вазият;

манфаатлар тўқнашувини тартибга солиш бўйича махсус бўлинма (бундан буён матнда махсус бўлинма деб юритилади) — давлат органларининг ёки бошқа ташкилотларнинг коррупцияга қарши ички назорат бўлинмалари (ва) ёки кадрлар бўлинмалари;

шахсий манфаатдорлик — давлат органининг ёки бошқа ташкилотнинг ходими ёхуд у билан алоқадор шахслар ушбу ходим томонидан бевосита ёки билвосита қарор қабул қилиниши ёки ходимнинг ушбу жараёнда бошқача тарзда иштирок этиши натижасида олиши мумкин бўлган ҳар қандай наф ёки афзаллик;

яқин қариндошлар — ота-оналар, ака-укалар, опа-сингиллар, ўғиллар, қизлар, эр-хотинлар, шунингдек эр-хотинларнинг ота-оналари, ака-укалари, опа-сингиллари ва фарзандлари.

Демак, манфаатлар тўқнушуви қонун даражасида мустаҳкамланганлиги коррупция деган иллатнинг илдизига болта уриш билан баробардир.

Коррупцияга қарши курашишда асосий принциплар сифатида қонунийлик; фуқаролар ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларининг устуворлиги; очиқлик ва шаффофлик; тизимлилик; давлат ва фуқаролик жамиятининг ҳамкорлиги; коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирлар устуворлиги; жавобгарликнинг муқаррарлиги кабиларни кўриш мумкин.

Хулоса қилиб айтганда, одил судловни амалга оширишда коррупциянинг олдини олиш нафақат мансабдор шахсларга, балки фуқароларга ҳам катта масъулият юклайди, мансабдор шахслар ўз вазифаларини бажаришда ҳамда фуқаролар ўз ҳуқуқларини амалга оширишда фақат қонун нормалари ва адолат тамойилларига тайанишлари лозим.

Вилоят маъмурий суди

кадрлар бўйича маъсул   
Н.Рахманова

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари – қонун ҳимоясида

Ўзбекистон Республикасида ҳар бир шахснинг, давлат орган ва муассасаларига мурожаат қилиш ҳуқуқи конституциявий норма асосида шаклланади. Хусусан Ўзбекистон Республикаси Конституциясига кўра: Ҳар бир шахс бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Давлат органлари, муассалар ва уларнинг мансабдор шахслари ариза, таклиф ва шикоятларни қонунда белгиланган тартибда ва муддатларда кўриб чиқилиши шарт. Конституцияда шахсларнинг ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш турлари мустаҳкамлаб қўйилди. Ўз навбатида, ҳар бир шахс ушбу конституциявий ҳуқуқини бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда амалга оширишлари мумкин. Аризалар, таклифлар ва шикоятлар қонунда белгиланган тартибда ва муддатларда кўриб чиқилиши қонун ҳужжатлари билан белгилаб қўйилган. Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда мурожаат қилишга бўлган конституциявий ҳуқуқнинг ижросини назарий жиҳатдан таҳлил этамиз.

Мустақиллигимизнинг дастлабки йилларидан шахснинг Конституцияда мустаҳкамланган мурожаат қилиш ҳуқуқи, “Фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини бузадиган хатти-ҳаракатлар ва қарорлар устидан судга шикоят қилиш тўғрисида”ги, “Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида”ги, “Фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисида”ги қонун ҳужжатлари билан тартибга солинар эди.

2016-йил 28- декабрдаги жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлаш тизимини тубдан такомиллаштиришга бағишланган видеоселектор йиғилишида, фуқароларнинг мурожаатлари билан ишлашнинг янги замонавий механизимини яратиш, Ўзбекистон Республикаси президентининг виртуал қабулхонаси ва ҳукумат виртуал қабулхонасини тадбиқ этиш белгиланди.  2017-йил 11-сентабр куни “Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаати тўғрисида” қонунинг янги таҳрири қабул қилиниши билан фуқароларнинг мурожаат қилишининг қонуний тартиби кенг ёритилиб берилди. Ушбу қонун қабул қилингунга қадар 2002-йил 13-декабр қабул қилинган “Фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисида”ги қонуннинг янги таҳрири билан тартибга солинар эди. Аммо бу қонунда юридик шахснинг мурожаати ва унинг ҳуқуқи асоси белгиланмаган эди. Шунингдек алоҳида мурожаат тури ҳисобланадиган электрон мурожаат тўғрисидаги қоида ҳам назарда тутилмаган эди. Янги қонуни тадбиқ этишдан асосий мақсад жисмоний ва юридик шахсларнинг давлат органларига мурожаат қилишни замон талаби асосида такомиллаштириш ва фуқароларга енгилликлар бериш назарда тутилган.  Қонун   қабул қилиниши билан барча давлат орган ва муассасалари ички идоравий ҳужжатлар ва уларнинг иш регламенти қонунда белгиланган тамойиллар асосида ишлаб чиқилди.

“Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида”ги қонунга кўра давлат орган ва муассасалари фуқароларнинг мурожаатини қонунийлик, мурожаатларни ўз вақтида ва тўлиқ кўриб чиқиш, мурожаатларга нисбатан талабларнинг бир хиллиги, жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига риоя этилиши, мурожаатларни кўриб чиқишда бюрократизм ва сансалорликка йўл қўйилмаслиги, мурожаатларни кўриб чиқишда давлат органлари, ташкилотлар ва улар мансабдор шахслари фаолиятининг шаффофлиги каби тамоиллар асосида кўриб чиқиши шартдир. Жисмоний ва юридик шахслар давлат идораларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилишга ҳақли. Мурожаатлар, уларнинг шакли ва туридан қатъи назар бир хил аҳамиятга эга. Қонунга кўра мурожаатларга  қуйидаги талаблар қўйилган: Жисмоний шахснинг мурожаатида жисмоний шахснинг фамилияси (исми, отасининг исми), унинг яшаш жойи тўғрисидаги маълумотлар кўрсатилган бўлиши, юридик шахснинг мурожаатида юридик шахснинг тўлиқ номи, унинг жойлашган ери (почта манзили) тўғрисидаги маълумотлар кўрсатилган бўлиши, жисмоний ва юридик шахснинг мурожаатида давлат органининг, ташкилотнинг аниқ номи, мурожаат юборилаётган мансабдор шахснинг лавозими ва (ёки) фамилияси (исми, отасининг исми) кўрсатилган, шунингдек мурожаатнинг моҳияти баён этилган бўлиши керак. Мурожаатларда мурожаат этувчиларнинг электрон почта манзили, алоқа телефонлари ва факслари рақамлари кўрсатилиши мумкин.

Ушбу қонунга кўра, мурожаатлар оғзаки, ёзма ва электрон шаклда бўлиши мумкин. Бундан келиб чиқадики энди электрон мурожаат ҳам расмий аҳамиятга эга. Жисмоний ва юридик шахслар электрон мурожаатларини электрон имзо орқали тасдиқлаган бўлиши керак. Шуни инобатга олиш лозимки фақатгина Ягона интерактив давлат хизматлари портали – Мй.гов.уз портали орқали юборилган мурожаатлар оғзаки ва ёзма мурожаатларга тенглаштирилди ва расмий аҳамият касб этади.  Давлат идоралари жисмоний ва юридик шахснинг мурожаатларини қонунда белгиланган муддат давомида кўриб чиқиши шартдир. Хусусан қонуннинг 28-моддасига кўра Ариза ёки шикоят масалани мазмунан ҳал этиши шарт бўлган давлат органига, ташкилотга ёки уларнинг мансабдор шахсига келиб тушган кундан эътиборан ўн беш кун ичида, қўшимча ўрганиш ва (ёки) текшириш, қўшимча ҳужжатларни сўраб олиш талаб этилганда эса, бир ойгача бўлган муддатда кўриб чиқилиши белгиланган.

Давлат органи ва муассалари томонидан қуйидаги ҳужжатлар кўриб чиқилмайди: Аноним мурожаатлар; Жисмоний ва юридик шахсларнинг вакили орқали мурожаат берилган бўлса, уларни ваколатини тасдиқловчи ҳужжат илова қилинмаган бўлса; Мазкур қонунда белгиланган бошқа талабларга мувофиқ бўлмаган мурожаатлар.  

Кейинчалик кўриб чиқилмаган мурожаатларга тегишли хулоса тузилади ва давлат органи, ташкилот раҳбари ёки ваколат берилган мансабдор шахси томонидан тасдиқланади. Жисмоний ва юридик шахс вакилининг ваколатини тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд эмаслиги сабабли мурожаатлар кўрмай қолдирилганлиги тўғрисида мурожаат қилувчи тегишли тартибда хабардор қилиниши керак.

сўнгги йилларда фуқароларнинг давлат идораларига мурожаат қилишга доир ҳуқуқ ва қонуний манфаатлари кафолатланиб  келинмоқда. Бу эса халқ ва давлат ўртасидаги ишончни ортишига хизмат қилади. Демократик жамиятларда давлат идораларига эркин мурожаат қилиш  ҳуқуқи юксак қадрият ҳисобланади. 

Хулоса қилиб шуни айтишимиз мумкинки, мухтарам президентимизнинг “халқ давлат идораларига эмас, Давлат идоралари халққа хизмат қилиши керак” деган тамойиллини барча давлат орган ва муассасалари уларнинг мансабдор шахслари ўзларига қоида сифатида белгилаб олишлари керак.

Сурхондарё вилоят маъмурий суди

судя катта ёрдамчиси З.Темиров

“Ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкаларига ҳамда уларда қурилган бинолар ва иншоотларга бўлган ҳуқуқларни эътироф этиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни мазмун-моҳияти хусусида.

Мазкур қонун Қонунчилик палатаси томонидан 2024 йил 9 апрелда қабул қилинган, Сенат томонидан 2024 йил 21 июнда маъқулланган, 35-моддадан иборат бўлиб, ушбу ЎРҚ-937-сонли Қонун 2028 йил 1 январга қадар амал қилади.

Қонуннинг мақсади ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкаларига ҳамда уларда қурилган бинолар ва иншоотларга бўлган ҳуқуқларни эътироф этиш билан боғлиқ муносабатларни тартибга солишдан иборат.

          Мазкур қонун, Ўзбекистон Республикаси фуқаролари ва Ўзбекистон Республикаси ҳудудида доимий яшаб турган фуқаролиги бўлмаган шахслар томонидан 2018 йил 1 майга қадар якка тартибда уй-жой қуриш орқали ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкасига ҳамда унда қурилган бинолар ва иншоотларга, фуқаролар, якка тартибдаги тадбиркорлар ва резидент бўлган юридик шахслар қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ ажратилган ер участкасига бўлган ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжатларда кўрсатилган ер участкаси майдонидан 2018 йил 1 майга қадар ортиқча эгаллаган ер участкасига ҳамда унда қурилган бинолар ва иншоотларга, ўзбошимчалик билан қурилган якка тартибдаги уй-жойларга бўлган мулк ҳуқуқини Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорига асосан ташкил этилган Кўчмас мулкка нисбатан ҳуқуқни эътироф этиш ишларини ташкил этиш бўйича туман (шаҳар) комиссиялари (бундан буён матнда Кўчмас мулкка нисбатан ҳуқуқни эътироф этиш ишларини ташкил этиш бўйича туман (шаҳар) комиссиялари деб юритилади) томонидан эътироф этиш мумкин деб топилганлиги ҳолларига ёки уни эътироф этиш рад этилганлиги ёхуд аризаларнинг кўриб чиқилиши бир марталик умумдавлат акциясининг муддати ўтганлиги сабабли якунига етмаганлиги ҳолларига, 2021 йил 8 июнга қадар туман (шаҳар) ҳокимининг қарорига кўра қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ фуқароларга, якка тартибдаги тадбиркорларга ёки резидент бўлган юридик шахсларга ажратилган, тасдиқлаш масаласи Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимлари ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси ёки тегишли халқ депутатлари Кенгаши томонидан кўриб чиқилмаган ер участкасига (бундан шундай ер участкасида икки йил ичида бинолар ва иншоотлар қурилмаган ёки уларнинг қурилиши бошланмаган ёхуд ер участкасидан мақсадсиз фойдаланилган ҳоллар мустасно), фуқароларнинг боғдорчилик ва узумчилик ширкатлари ҳудудидаги турар жойларига ҳамда улар эгаллаган ер участкасига, 2020 йил 9 мартга қадар кичик саноат зоналари ҳудудига жойлаштирилган тадбиркорлик субъектларининг яшаш учун мўлжалланмаган бинолари ва иншоотлари ёки уларнинг қисмлари жойлашган ер участкасига, хусусийлаштирилган бинолар ва иншоотлар эгаллаган ер участкасига, фуқароларнинг, якка тартибдаги тадбиркорларнинг ва резидент бўлган юридик шахсларнинг қонунчиликка мувофиқ мулк (эгалик қилиш) ҳуқуқи эътироф этилган бинолари ва иншоотлари эгаллаган ер участкасига нисбатан ҳуқуқларни эътироф этиш асослари ва тартибини белгилайди.

         Бир марталик умумдавлат акцияси — ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкаларида ёки иморат қуриш учун рухсатнома олмасдан қурилган турар жойларга нисбатан мулк ҳуқуқини эътироф этиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонига мувофиқ 2018 йил 20 апрелдан 2019 йил 1 майга қадар ўтказилган бир марталик умумдавлат акцияси;

         ортиқча эгалланган ер участкаси — ер участкасига бўлган ҳуқуқларни белгиловчи ҳужжатларда кўрсатилган ер участкаси майдонидан ортиқ бўлган, ер участкасининг чегарасидан ташқарида, унга туташ ҳудудда жойлашган ер майдони;

         ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкаси — фуқаролар, якка тартибдаги тадбиркорлар ва резидент бўлган юридик шахслар томонидан ер участкасига бўлган ҳуқуқларни белгиловчи ҳужжатларсиз, шу жумладан бундай ҳужжатлар йўқолган ёки тўлиқ расмийлаштирилмаган ҳолда эгаллаб келинаётган ёки ортиқча эгалланган ер участкаси ҳисобланади.

Сурхондарё вилоят маъмурий суди

 судья катта ёрдамчиси 
С.Халматов  

Одил судловни амалга оширишда коррупциянинг олдини олиш

Коррупция мавжуд бўлмаган жамият камдан-кам учрайди ва коррупция давлатни таназзулга етаклайди, бежизга “коррупция – тараққиёт кушандаси” ибораси мафкурамизга сингдирилмагин. Коррупциянинг олдини олиш, коррупцияга қарши кураш инсон-жамият-давлатнинг шиори десак, муболаға бўлмайди. Айниқса, одил судловни амалга оширишда коррупцияга қарши курашиш халқнинг давлатга нисбатан, қонунларга нисбатан ишончини оширишга хизмат қилади. Шу нуқтайи назардан, мамлакатимиз қонунчилик тизимида коррупцияга қарши курашиш, коррупсиянинг олдини олишга оид норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга дуч келамиз. Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг 2017-йил 3-январдаги “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги ЎРҚ-419-сонли Қонуни, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020-йил 31-декабрдаг 829-сонли қарори билан тасдиқланган “Коррупцияга оид ҳуқуқбузарлик ҳақида хабар берган ёки коррупцияга қарши курашишга бошқа тарзда кўмаклашган шахсларни рағбатлантириш тартиби тўғрисида”ги Низом, шунингдек Ўзбекистон Республикасининг 2024-йил
5-июндаги “Манфаатлар тўқнашуви тўғрисида”ги ЎРҚ-931-сонли Қонунларини мисол келтириш мумкин.

Ўзбекистон Республикасининг 2017-йил 3-январдаги “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги ЎРҚ-419-сонли Қонунига кўра, коррупция — шахснинг ўз мансаб ёки хизмат мавқеидан шахсий манфаатларини ёхуд ўзга шахсларнинг манфаатларини кўзлаб моддий ёки номоддий наф олиш мақсадида қонунга хилоф равишда фойдаланиши, худди шунингдек бундай нафни қонунга хилоф равишда тақдим этиш; коррупцияга оид ҳуқуқбузарлик — коррупция аломатларига эга бўлган, содир этилганлиги учун қонунчиликда жавобгарлик назарда тутилган қилмиш; манфаатлар тўқнашуви — шахснинг шахсий (бевосита ёки билвосита) манфаатдорлиги унинг ўз лавозим ёки хизмат мажбуриятларини лозим даражада бажаришига таъсир кўрсатаётган ёхуд таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ҳамда шахсий манфаатдорлик билан фуқароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ёки давлатнинг ҳуқуқлари, қонуний манфаатлари ўртасида қарама-қаршилик юзага келаётган (мавжуд манфаатлар тўқнашуви) ёки юзага келиши мумкин бўлган (эҳтимолий манфаатлар тўқнашуви) вазият эканлиги белгилаб берилган бўлиб, коррупциянинг олдини олишга қаратилган ислоҳотларнинг янги чўққиларга қадам қўйганлигини Ўзбекистон Республикасининг 2024-йил 5-июндаги “Манфаатлар тўқнашуви тўғрисида”ги ЎРҚ-931-сонли Қонуни қабул қилинганлигида кўриш мумкин.

Ушбу Қонун манфаатлар тўқнашуви юзага келадиган ҳолатларни ҳам бартараф этишни назарда тутиб, коррупцияга йўл қолдирмасликни мақсад қилган.

“Манфаатлар тўқнашуви тўғрисида”ги Қонуннинг амал қилиш доираси белгиланган бўлиб, давлат органларига ва маҳаллий давлат ҳокимияти органларига, давлат муассасаларига, давлат унитар корхоналарига, давлат мақсадли жамғармаларига, шунингдек устав фондида (устав капиталида) давлат улуши 50 фоиз миқдорда ва ундан ортиқ бўлган акциядорлик жамиятларига (бундан буён матнда давлат органлари ёки бошқа ташкилотлар деб юритилади) нисбатан татбиқ этилади.

Қонунда манфаатлар тўқнашувига оид асосоий тушунчалар қуйидагилардан иборат:

давлат органининг ёки бошқа ташкилотнинг ходими — давлат органларида ёки бошқа ташкилотларда меҳнат шартномаси (контракт) асосида ёхуд сайлаб қўйиладиган ёки тайинланадиган лавозимларда меҳнат (хизмат) фаолиятини амалга ошираётган бошқарув ходими;

манфаатлар тўқнашуви — шахснинг шахсий (бевосита ёки билвосита) манфаатдорлиги унинг ўз лавозим ёки хизмат мажбуриятларини лозим даражада бажаришига таъсир кўрсатаётган ёхуд таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ҳамда шахсий манфаатдорлик билан фуқароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ёки давлатнинг ҳуқуқлари, қонуний манфаатлари ўртасида қарама-қаршилик юзага келаётган (мавжуд манфаатлар тўқнашуви) ёки юзага келиши мумкин бўлган (эҳтимолий манфаатлар тўқнашуви) вазият;

манфаатлар тўқнашувини тартибга солиш бўйича махсус бўлинма (бундан буён матнда махсус бўлинма деб юритилади) — давлат органларининг ёки бошқа ташкилотларнинг коррупцияга қарши ички назорат бўлинмалари (ва) ёки кадрлар бўлинмалари;

шахсий манфаатдорлик — давлат органининг ёки бошқа ташкилотнинг ходими ёхуд у билан алоқадор шахслар ушбу ходим томонидан бевосита ёки билвосита қарор қабул қилиниши ёки ходимнинг ушбу жараёнда бошқача тарзда иштирок этиши натижасида олиши мумкин бўлган ҳар қандай наф ёки афзаллик;

яқин қариндошлар — ота-оналар, ака-укалар, опа-сингиллар, ўғиллар, қизлар, эр-хотинлар, шунингдек эр-хотинларнинг ота-оналари, ака-укалари, опа-сингиллари ва фарзандлари.

Демак, манфаатлар тўқнушуви қонун даражасида мустаҳкамланганлиги коррупция деган иллатнинг илдизига болта уриш билан баробардир.

Коррупцияга қарши курашишда асосий принциплар сифатида қонунийлик; фуқаролар ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларининг устуворлиги; очиқлик ва шаффофлик; тизимлилик; давлат ва фуқаролик жамиятининг ҳамкорлиги; коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирлар устуворлиги; жавобгарликнинг муқаррарлиги кабиларни кўриш мумкин.

Шунингдек, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ахборотни хабар қилиш коррупцияга қарши курашишга ёрда беради.

Қонунда коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ахборотни хабар қилувчи шахслар ва уларнинг яқин қариндошлари давлат ҳимоясида бўлиши, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар тўғрисида хабар қилувчи шахслар тўғрисидаги маълумотлар хизмат сирини ташкил этади ҳамда фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда ва шахснинг ўзининг, шунингдек коррупцияга қарши курашиш бўйича фаолиятни амалга оширувчи орган раҳбарининг ёзма рухсати асосида ошкор этилиши, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар тўғрисида хабар қилувчи шахсларнинг ҳамда уларнинг яқин қариндошларининг ҳаётига ва соғлиғига ҳақиқий таҳдидни, уларга нисбатан зўрлик ишлатилганлигини, уларнинг мол-мулки йўқ қилинганлигини ёки шикастлантирилганлигини тасдиқловчи етарли асослар мавжуд бўлган тақдирда, коррупцияга қарши курашишни амалга оширувчи органлар «Жабрланувчиларни, гувоҳларни ва жиноят процессининг бошқа иштирокчиларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига мувофиқ уларни ҳимоя қилиш бўйича зарур чоралар кўриши шартлиги, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар тўғрисида хабар қилувчи шахсларни рағбатлантириш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган тартибда амалга оширилиши белгиланган.

Хулоса қилиб айтганда, одил судловни амалга оширишда коррупциянинг олдини олиш нафақат мансабдор шахсларга, балки фуқароларга ҳам катта масъулият юклайди, мансабдор шахслар ўз вазифаларини бажаришда ҳамда фуқаролар ўз ҳуқуқларини амалга оширишда фақат қонун нормалари ва адолат тамойилларига тайанишлари лозим.

Сурхондарё вилоят маъмурий суди

судья катта ёрдамчиси Р.Тожимуродова

ОММАВИЙ ҲУҚУҚИЙ МУНОСАБАТЛАР СОҲАСИДА ҚОНУНИЙЛИКНИ МУСТАҲКАМЛАШ.

Ҳар қандай манфаатдор шахс ўзининг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқларини ёхуд қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш учун маъмурий судга мурожаат қилишга ҳақли.

Аризачи “С” судга ариза билан мурожаат қилиб, жавобгар Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси бўлимининг 2024 йил 30 октябрдаги қарорини ҳақиқий эмас деб топишни ва 2005 йил 01 январдан 2007 йил 01 апрелга қадар ишлаб чиқариш корхонасида ишлаган даврини иш стажига қўшиб ҳисоблаш мажбуриятини жавобгар зиммасига юклашни сўраган.

Аниқланишича, Бюджетдан ташқари пенсия жамғармасининг бўлими томонидан фуқарога пенсия тайинлашда унинг 2005 йил 01 январдан 2007 йил
01 апрелга қадар ишлаб чиқариш корхонасида ишлаган даври иш стажи сифатида пенсия ҳисоблашда инобатга олинмаган.

Аризачи “С” пенсия тайинлашда инобатга олинмаган даврларда, яъни
2005 йил 01 январдан 2007 йил 01 апрелга қадар унитар ишлаб чиқариш корхонасида ишлаган.

Аризачи “С”нинг меҳнат дафтарчасида унинг ушбу корхонада ишлаганлиги унинг меҳнат дафтарчасида тегишли тартибда қайд қилинган ва муҳр билан тасдиқланган.

Амалда бўлган Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 125-моддаси биринчи қисмига кўра, лозим даражада тасдиқланган қоғоз ёки электрон шаклидаги меҳнат дафтарчаси ходимнинг меҳнат стажини тасдиқловчи ва жисмоний шахснинг меҳнат фаолияти тўғрисидаги верификатсия қилинган маълумотларни ўз ичига олган асосий ҳужжатдир.

Эски таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 81-моддаси, Ўзбекистон Республикаси “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисидаги” Қонуннинг 42-моддасида меҳнат дафтарчаси иш стажини тасдиқлайдиган асосий ҳужжат ҳисобланиши белгиланган.

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 46-моддасининг биринчи қисмига кўра, ҳар ким қариганда, меҳнат қобилиятини йўқотганда, ишсизликда, шунингдек боқувчисини йўқотганда ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ижтимоий таъминот ҳуқуқига эга.

Фуқаронинг меҳнат фаолияти унинг меҳнат дафтарчасида тегишли тартибда қайд этилган ва жамғариб бориладиган мажбурий бир фоизлик бадалларни тўлаш унинг мажбурияти эмас.

Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси бўлимининг 2024 йил 30 октябрдаги қарори қонуний ва асосли бўлмаганлиги сабабли Термиз туманлараро маъмурий судининг 2024 йил 25 нотябрдаги ҳал қилув қарори билан ариза қаноатлантирилган, жавобгар Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси бўлимининг 2024 йил 30 октябрдаги қарори ҳақиқий эмас деб топилган, жавобгар Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси бўлимининг зиммасига аризачи “С”нинг 2005 йил
01 январдан 2007 йил 01 апрелга қадар ишлаб чиқариш корхонасида ишлаган даврини унга пенсия тайинлашда қўшиб ҳисоблаш мажбурияти юклатилган.

Сурхондарё вилоят маъмурий судлари томонидан 2024 йилнинг тўртинчи чораги давомида давлат органлари ва ташкилотларининг, уларнинг мансабдор шахслари қабул қилган қарорлари ва ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан низолашиш билан боғлиқ кўриб чиқилган ариза (шикоят)лар ташкилотлар ва идоралар кесимида таҳлил қилинганида, маҳаллий ҳокимликларнинг ноқонунийлиги аниқланган 11 та, шундан 9 та қарор ва 2 та ҳаракатлар (ҳаракатсизлик), Бюджетдан ташқари пенсия жамғармалари туман-шаҳар бўлимларининг 26 та, шундан 24 та қарор ва 2 та ҳаракатлар (ҳаракатсизлик), Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Солиқ қўмитаси органларининг 7 та, шундан 6 та қарор ва 1 та ҳаракат (ҳаракатсизлик), Фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш органларининг 1 та ҳаракат (ҳаракатсизлик), Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳузуридаги Кадастр агентлиги Давлат кадастрлар палатасининг 9 та, шундан 2 та қарор ва 7 та ҳаракатлар (ҳаракатсизлик), жами 54 та ишлар бўйича, шундан 41 та қарорлар ҳақиқий эмас ва 13 та ҳаракатлар (ҳаракатсизлик) қонунга хилоф деб деб топилиб, фуқаролар ва юридик шахсларнинг бузилган ҳуқуқлари тикланган.

Сурхондарё вилоят

маъмурий судининг судяси 

 Х.Хакимов

ОММАВИЙ ҲУҚУҚИЙ МУНОСАБАТЛАР СОҲАСИДА ҚОНУНИЙЛИКНИ МУСТАҲКАМЛАШ.

Ҳар қандай манфаатдор шахс ўзининг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқларини ёхуд қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш учун маъмурий судга мурожаат қилишга ҳақли.

Жумладан, аризачи МЧЖ ХК судга жавобгар солиқ органининг
2024 йил 9 августдаги солиққа оид қонунбузарликларни бартараф этиш тўғрисидаги қарорини ҳақиқий эмас деб топишни сўраган.

Солиқ органининг 2024 йил 9 августдаги солиққа оид қонунбузарликларни бартараф этиш тўғрисидаги қарорига асосан МЧЖ ХКга нисбатан 1 941 000.0 минг сўм қўшимча солиқ ҳисобланган.

Аниқланган ҳолатларга кўра, солиқ органининг 2024 йил 1 июлдаги
ва 9 июлдаги буйруқларига асосан МЧЖ ХКнинг 2023 йил 1 январдан
2023 йил 31 декабрга қадар фаолиятида солиқ аудитини ўтказиш белгиланган.

Ушбу солиқ текшируви ва текширув натижаси ҳақида корхона тегишли тартибда хабардор қилинган.

Юқоридаги буйруқларга асосан 2024 йил 12 июль куни корхона фаолиятида солиқ аудити ўтказилиб, текширув натижаси бўйича далолатнома расмийлаштирилган.

Далолатномадан кўринишича солиқ аудит текширув натижасида корхонанинг 2023 йил якуни билан тақдим этилган қўшилган қиймат солиғи ҳисоботига нисбатан солиқ, шунингдек ушбу қўшимча ҳисобланган солиқ суммасига мутаносиб равишда Солиқ кодексининг 224-моддасига асосан молиявий жарима ҳисобланиши белгиланган.

Бироқ, далолатномада бошқа солиқ турлари бўйича тафовутлар аниқланганлиги, қўшимча ҳисобланганлиги қайд этилмаган.

Баённомада жамият бошлиғи томонидан 2024 йил 25 июль кунидаги хат билан далолатномада кўрсатилган ҳолатлар бўйича эътироз билдирилганлиги қайд этилган.

Ушбу ҳолатда солиқ текширув натижасида битим қалбакилиги (кўзбўямачилик учун тузилганлиги) ҳолати бўйича жамиятга нисбатан қўшимча ҳисобланган солиқ юзасидан жамият норозилик билдирган ва бу юзасидан ўзининг ёзма эътирозини солиқ органига тақдим этган.

Бундай ҳолатда қонунчилик талабига кўра, битим қалбакилигининг (кўзбўямачилик учун тузилганлигининг) ҳолатларини аниқлаш, шунингдек уларнинг оқибатларини қўллаш солиқ органининг даъвоси бўйича суд томонидан амалга оширилиши лозим.

Ушбу асосга кўра, солиқ органи 2024 йил 9 августда солиққа оид қонунбузарликларни бартараф этиш тўғрисидаги қарорга асосан МЧЖ ХКга нисбатан қўшимча солиқ ҳисобланганлиги ноқонуний бўлган ва бу аризачининг ҳуқуқларини, қонуний манфаатларини бузганлиги сабабли Термиз туманлараро маъмурий судининг 2024 йил 3 октябрдаги ҳал қилув қарори билан ариза тўлиқ қаноатлантирилган, солиқ органининг 2024 йил
9 августдаги солиққа оид қонунбузарликларни бартараф этиш тўғрисидаги қарори ҳақиқий эмас деб топилиб, солиқ органи зиммасига ушбу иш бўйича солиқ текширув материалларини қайта кўриб чиқиш мажбурияти юклатилган.

Яна бир мисол.

Аризачи фуқаро А.С жавобгар Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси туман бўлимининг 2024 йил 30 сентябрдаги қарорини ҳақиқий эмас деб топиб, мажбурият юклашни сўраган.

Аниқланишича, Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси туман бўлимининг 2024 йил 30 сентябрдаги қарори билан фуқаро А.С.нинг
2006-2020 йилларда фермер хўжалигида ишлаган даврлари инобатга олинмасдан ногиронлик пенсияси тайинланган.

Иш ҳужжатларига кўра, аризачи номига очилган меҳнат дафтарчасида унинг 2006 йил 4 январдан ҳозирги кунга қадар фермер хўжалигида ишлаб келаётганлиги қайд этилган ва ушбу маълумотлар юридик шахснинг муҳри билан тасдиқланган бўлиб, меҳнат дафтарчасидаги ёзувларнинг сохталиги тергов ёки суднинг қарори билан аниқланмаган ёки исботланмаган.

Бироқ, иш ҳужжатларига кўра аризачига пенсия тайинлашда унинг меҳнат дафтарчасида қайд этилган 2006-2020 йилларда фермер хўжалигида ишлаган даврлари инобатга олинмасдан пенсия тайинланган.

Ўзбекистон Республикаси Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги қонунининг 37-моддасига кўра, фаолият тури, мулк ва хўжалик юритиш шаклларидан қатъий назар, ходим давлат томонидан ижтимоий суғурталанган ҳолда бажарган ҳар қандай иш, агар у Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига суғурта бадаллари тўлаган бўлса, иш стажига қўшиб ҳисобланиши кўрсатилган.

Термиз туманлараро маъмурий судининг 2024 йил 21 октябрдаги ҳал қилув қарори билан ариза қаноатлантирилган, Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси туман бўлимининг 2024 йил 30 сентябрдаги қарори ҳақиқий эмас деб топилиб, Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси туман бўлими зиммасига аризачи А.С.га пенсия тайинлашда қонунда белгиланган тартибда мавжуд меҳнат дафтарчаси асосида унинг 2006-2020 йилларда фермер хўжалигида ишлаган даврларини умумий иш стажига қўшиб ҳисоблаш мажбурияти юклатилган.

Сурхондарё вилоят

маъмурий судининг судьяси 

  Х.Хакимов

КИМЛАРГА “КОНТРАКТ ПУЛИ” ТЎЛАБ БЕРИЛАДИ?

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2022 йил 6 июндаги “Ёшлар муаммоларини ўрганиш ва ҳал этиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 312-сонли қарорига мувофиқ мамлакатимиздаги профессионал ва олий таълим муассасаларида таълим олаётган, “Темир дафтар”га киритилган оила фарзандлари, шунингдек, “Ёшлар дафтари”га киритилган ёшларга тўлов-контракт суммасининг 50 фоизгача, аммо базавий ҳисоблаш миқдори (базавий ҳисоблаш миқдорининг 1 баравари 375 минг сўм)нинг 50 бараваридан ошмаган миқдорда тўлаб берилади.

Яъни, “Ёшлар дафтари”га киритилган қуйидаги тоифадаги ёшларга тўлов-контракт суммасининг бир қисми қоплаб берилади.

 # “Темир дафтар”, “Аёллар дафтари”, “Ижтимоий ҳимоя ягона реестри” ахборот тизимига киритилган оиланинг профессионал ёки ОТМда таълим олаётган фарзанди;

#  “Меҳрибонлик” уйи ёки Болалар шаҳарчасида тарбияланган ўқувчи-талаба;

#  Ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган, васийликка олинган кам таъминланган ўқувчи-талаба;

#  Оила боқувчиларининг камида биттаси биринчи гуруҳ ёки ҳар иккаласи иккинчи гуруҳ ногиронлиги бўлган кам таъминланган оиланинг профессионал ёки ОТМда таълим олаётган фарзанди;

#  Ногиронлиги ёки саломатлигида нуқсони бўлган ўқувчи-талаба;

# Оиласи кам таъминланган талаба.

“Ёшлар дафтари”га доимий ёки вақтинча яшаш жойи бўйича ўн тўрт ёшга тўлган ва ўттиз ёшдан ошмаган (ўттиз бир ёшга тўлмаган) қуйидаги тоифадаги:

– оила аъзоси «Темир дафтар», «Аёллар дафтари» ёки «Ижтимоий ҳимоя ягона реестри»га киритилган;

-ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлган;

– боқувчисини йўқотган, етим ёки ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган;

– ўзига нисбатан васийлик ёки ҳомийлик белгиланган;

– ўзгалар парваришига муҳтож бўлган ишга лаёқатсиз;

– I ёки II гуруҳ ногиронлиги бўлган;

–  фарзандида I ёки II гуруҳ ногиронлиги бўлган;

– жисмоний ва (ёки) руҳий ривожланишида нуқсонлари бўлган;

– ота-онасидан бирида I ёки II гуруҳ ногиронлиги бўлган, иккинчиси эса иш фаолиятини тўхтатган ҳолда беморга қарашга мажбур бўлган ёхуд ота-онасининг ҳар иккисида I ёки II гуруҳ ногиронлиги бўлган;

– юзага келган ҳолатлар сабабли оғир турмуш шароитида қолган;

– зўравонлик ва эксплуатация, табиий офатлар, ҳалокатлар, ёнғинлар ва бошқа фавқулодда вазиятлар оқибатида ҳаётига, соғлиғига, мулкига зарар етган;

-«Меҳрибонлик» уйи, Болалар шаҳарчаси ёки оилавий болалар уйида тарбияланган;

– ҳақ тўланадиган ишга ёки иш ҳақи (меҳнат даромади) келтирадиган машғулотга эга бўлмаган;

–  даволанишга муҳтож бўлган бемор ёшлар;

–  жазони ижро этиш муассасаларидан қайтган;

–   муайян яшаш жойига эга бўлмаган;

– психологик маслаҳатга муҳтож;

– никоҳи қайд этилганига уч йилдан ошмаган ёш оила;

– деҳқончилик ёки томорқа хўжалигини юритаётган;

– ёш тадбиркор ёки ўзини ўзи банд қилган шахс сифатида солиқ хизмати органларида рўйхатдан ўтган ёшлар киритилади.

 Судья катта ёрдамчиси 

  Ж.Хуррамов

Миранда қоидаси нима?

Барчамизга маълумки, хорижий филмлар орқали бизга жуда кўп маротаба гумондор шахснинг қамоқа олиниши, ушбу жараёнда гумонланувчи ўзини ҳимоя қилиш мақсадида гапирмаслик ҳуқуқига эгалигини тасвирловчи кадрлар сингдирилган. Кўплаб томошабинлар шунчаки жараён сифатида қарайдиган бу ҳолат аслида бутун жаҳон қонунчилигида “Миранда қоидаси” сифатида ўрин эгаллаган десак, муболаға бўлмайди. Хўш, савол туғилади: “Миранда қоидаси” нима ўзи? У қачон ва қайерда пайдо бўлган? 

“Миранда қоидаси” – АҚШ суд амалиётида шаклланган ҳуқуқий тамойил бўлиб, жиноят ишларида гумон қилинувчи ёки айбланувчилар учун муҳим ҳуқуқий кафолатларни белгилайди. Ушбу қоида 1966-йилда АҚШ Олий суди томонидан Эрнест Артуро Миранда Аризона иши асосида қабул қилинган бўлиб, шахс ушланганидан сўнг у ўз ҳуқуқларини билиши зарурлигини таъкидлайди. Асосий мазмуни шундаки, гумон қилинувчи ёки айбланувчига сукут сақлаш, ўзига қарши гувоҳлик бермаслик ва адвокат ёрдами олиш каби ҳуқуқлари ҳақида огоҳлантирилади. Ушбу “қоида”ни ҳеч иккиланмасдан, “умуминсоний қоида” дейиш мумкин.

Шу ўринда мамлакатимиз қонунчилигига эътибор қаратсак, “Миранда қоидаси” давлатнинг асосий Қонуни – Конституцияда ҳам белгилаб берилган. Ҳолбуки, Конституциямизнинг 15-моддасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси мамлакатнинг бутун ҳудудида олий юридик кучга эгалиги, тўғридан-тўғри амал қилиши ва ягона ҳуқуқий маконнинг асосини ташкил этиши белгиланган. Унга кўра, ҳар бир фуқаро ўз шаъни ва қадр-қимматини ҳимоя қилиш, шахсий ҳаёт дахлсизлиги, ёзишмалар, телефон сўзлашувлари ва бошқа хабарларнинг сир сақланиши ҳуқуқига эга эканлиги белгиланган. Ушбу норма жиноят иши жараёнида шахснинг ўзига қарши гувоҳлик бермаслик ҳуқуқини ҳимоя қилади. Хусусан, Конституциямизнинг 27-моддасида шахсни ушлаш чоғида унга тушунарли тилда унинг ҳуқуқлари ва ушлаб турилиши асослари тушунтирилиши шартлиги айнан белгиланган.“Миранда қоидаси” ҳам айнан шахснинг дахлсизлиги принципига таянади. Бундан ташқари, суд жараёнида судланувчи ўзига қарши гувоҳлик берса-ю, ундан бошқа гувоҳ бўлмаса, ушбу гувоҳлик далил сифатида қабул қилинмайди. Шу маънода, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва Миранда қоидаси шахсни ноҳақ айбловлардан ҳимоя қилишнинг умумий тамойилларига амал қилади.

Шунингдек, Конституциямизда айбланувчига ўзини ҳимоя қилиш учун барча имкониятлар таъминланиши назарда тутилган бўлиб,ҳар бир шахс мажбуран гувоҳлик бермаслиги ва суд қарорисиз ҳеч бир шахс 48 соатдан ортиқ қамоқда ушлаб турилмаслигини ҳамда шахснинг гапирмаслик ҳуқуқига эга эканлигини англатади. Қўшимча қилиб айтганда, “Миранда қоидаси”га асосан шахсга адвокат ёрдамисиз кўрсатма бериш мажбурий эмаслиги тушунтирилади. Зотан, шахснинг адвокат ёрдамисиз ёки ўз ҳуқуқларини билмасдан кўрсатма бериши орқали унинг ҳуқуқлари бузилиши ҳамда суднинг адолатни таъминлашига соя солиши “умуминсоний” принципларга зиддир.

Хулоса қилиб айтганда, “Миранда қоидаси” ва Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ҳар иккаласи ҳам шахсни ҳар қандай қонунга зид бўлган босимлардан ҳимоя қилиш, суд жараёнларининг адолатли ва шаффоф бўлишини таъминлашга хизмат қилади. Конституциянинг амалда тўлиқ бажарилиши фуқароларнинг давлатга бўлган ишончини оширади ва ҳақиқий ҳуқуқий давлат қурилишига замин яратади. Шу боис, ҳар бир фуқаро ўз ҳуқуқларини билиши ва уларни ҳимоя қилиш учун ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни оширишлари зарур.

Сурхондарё вилоят маъмурий суди судяси

О.Еронқулов

СУДЛАРДА РАҚАМЛИ ДАЛИЛЛАР БИЛАН ИШЛАШ ТИЗИМИ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛМОҚДА.

Жамият ҳаётининг турли соҳаларини жадал рақамлаштириш, одамларнинг ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланган ҳолда янада кўпроқ ҳамкорлик қилиши ва бунинг оқибатида жиноятлар содир этилиши, рақамли муҳитда фуқаролар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатлари бузилиши ҳолларининг кенг тарқалиши рақамли далилларнинг институционаллаштирилишини ва улар билан боғлик ишларни амалга оширишнинг ҳуқуқий асослари мустаҳкамланишини талаб этаётганлиги сабабли Ўзбекистон Республикасининг 2024 йил 21 ноябрдаги “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига рақамли далиллар билан ишлаш тизимини такомиллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги 1003-сонли қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодексига, Фуқаролик процессуал кодексига, Иқтисодий процессуал кодексига, Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига ва Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексига рақамли далиллар тушунчасини, рақамли далилларни тўплаш, тақдим этиш, мустаҳкамлаш, кўздан кечириш, текшириш ва баҳолаш, уларни сақлаш, қайтариш ҳамда йўқ қилиш тартибини белгиловчи ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди, бундан ташқари “Нотариат тўғрисида”ги, “Ҳакамлик судлари тўғрисида”ги ва “Суд экспертизаси тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунларида рақамли далилларни гувоҳлантириш ва уларни текшириш тартиби назарда тутилди.

Мазкур қонунга кўра, электрон маълумотлар электрон қурилмалардан ва ахборот тизимларидан, шунингдек ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда яратиладиган, ишлов бериладиган ҳамда сақланадиган маълумотлардир.

Ишда иштирок этувчи тарафлар, гувоҳлар ва бошқа шахслар электрон маълумотларни ушбу маълумотларнинг кўчирма нусхасини электрон жисмдан электрон маълумотлар мавжуд бўлган бошқа электрон жисмга олиш орқали тақдим этишга ҳақли.

Суд тақдим этилган электрон маълумотларни мутахассис иштирокида қабул қилиб олади ҳамда электрон маълумотлар мавжуд бўлган бирламчи электрон жисмни кўздан кечиради.

Иш учун аҳамиятга эга бўлмаган электрон маълумотлар мавжуд бўлган электрон жисмлар эгаларига дарҳол қайтариб берилади.

Бундан ташқари, рақамли далиллар бу иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатлар тўғрисидаги маълумотлар мавжуд бўлган электрон маълумотлар, шу жумладан электрон тарздаги файллар, аудио-, видеоёзувлар, Интернет жаҳон ахборот тармоғида сақланаётган маълумотлар, шунингдек бошқа электрон маълумотлардир.

Рақамли далилдан кўчирма нусха олишга, башарти унинг яхлитлиги ва айнан ўхшашлиги сақланса, йўл қўйилади.

Рақамли далилдан кўчирма нусха олишга йўл қўйилиши ўзидан мазкур кўчирма нусха олинган рақамли далилнинг асли мавжудлиги билан таъминланади, бундан нотариус томонидан тасдиқланган рақамли далиллар мустасно. Ишда иштирок этувчи тарафлар, гувоҳлар ва бошқа шахслар рақамли далилларнинг кўчирма нусхаларини қоғозда чоп этилган шаклда тақдим этиш ҳуқуқига эга. Бунда рақамли далилнинг қоғоздаги шакли ёзма далил деб ҳисобланиши мумкин эмас, бундан нотариус томонидан тасдиқланган рақамли далил мустасно.

Суд жараёнида тузилган процессуал баённомаларга илова қилинган, электрон маълумотлар тарзида шакллантирилган аудио- ва видеоёзувлар ҳам рақамли далиллар ҳисобланади.

Рақамли далилнинг кўчирма нусхаси иш материаллари билан бирга сақланади.

Ушбу Қонун фуқаролар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини судларда ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтиришга хизмат қилади.

Сурхондарё вилоят

маъмурий суди судьяси

   Х.Хакимов

Конституция – фахримиз!

Давлат борки, унинг ҳуқуқий тизими мавжуд, ҳуқуқий тизим эса асосий Қонун-Конституцияга асосланади. Эътиборимизни “конституция” сўзининг келиб чиқишига қаратсак, “конституция” – лотинча constitutio сўзидан олинган бўлиб, “ўрнатиш”, “белгилаш” деган маъноларни англатиб, бу давлатнинг асосий бош қонунидир. Конституция давлат тузилишини, ҳокимият ва бошқарув органлари тизимини, уларнинг ваколати ҳамда шакллантириш тартиби, сайлов тизими, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, суд тизимини, адвокатура, прокуратура соҳаларидаги билимларни белгилаб беради. У барча жорий қонунларнинг асоси ҳисобланади.

Конституция демократик давлатчилик белгисидир. Давлатимиз мустақилликка эришганидан кейин илк бор 1992 йил 8 декабрда ўз Конституциясини қабул қилди. Конституция халқимизга ҳақиқий мустақилликни ҳис қилишга, демократик муҳитни яратишга, ҳар кимнинг ўзига бўлган ишончини оширишга ёрдам берди, дейиш мумкин.

Жаҳонда бўлаётган глобаллашув, ижтимоий муносабатларнинг жадаллашуви, “инсон қадри учун” ғоясининг илгари сурилиши янги Конституция қабул қилишни тақазо этганлиги пировардида мамлакатда
2023 йил 30 апрель куни референдум-умумий овоз бериш бўлиб ўтди. Янги Конституция эски Конституциядан мақсад ва ғояларидан, ҳуқуқ берувчи нормаларнинг ортганлигидан фарқланади дейиш мумкин. Янги Конституцияда нормалар сони 275 тадан 434 тага, яъни 65 %га ортган бўлиб, унда давлатнинг белгиларига оид, инсон қадри, шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларига оид, сайлов тизими, суд ҳокимиятига оид нормаларда кенгайиш бўлган бўлса, ёшларга оид, таълим тизими, ўқитувчилик фаолияти, аёллар ҳуқуқларига оид, шунингдек адвокатура институтига оид нормаларнинг янгидан киритилганлигини кўриш мумкин.

Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, Конституция бизга ҳуқуқ беради, уни амалга ошириш ўзимизнинг қўлимизда.

Сурхондарё вилоят маъмурий суди

судья катта ёрдамчиси Р.Тожимуродова

Skip to content